---

Saaknommer 456/85 E du P

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA

(APPELAFDELING)

In die saak tussen:
(1) GENERAL ACCIDENT INSURANCE

CO (SA) LTD Appellant
en
NAOMI GLORIA SUMMERS Respondent
(2) DIE SOUTHERN VERSEKERINGS-
ASSOSIASIE BPK Appellant
en
HENDRIK MICHIEL CARSTENS N O . Respondent

(3) GENERAL ACCIDENT INSURANCE COMPANY

OF SOUTH AFRICA LIMITED Appellant
en
MHLENGANI NHLUMAYO Respondent

Coram/
Coram: RABIE WND HR, JANSEN, VILJOEN, HOEXTER et
BOTHA, ARR.
Verhoordatum: Leweringsdatum:

6	Mei 1987 2 Junie 1987
7	Mei 1987
8	Mei 1987.

UITSPRAAK

RABIE WND HR:

In hierdie uitspraak word drie appêlle

behandel. Die uitsprake waarteen geappelleer word,

is gerapporteer: kyk (1) Summers v. General Accident

Insurance Co South Africa Ltd 1985(3) SA 418 (K);

(2) Carstens N O v. Southern Insurance Association

Ltd/....

3

Ltd 1985(3) SA 1010(K) en (3) Nhlumayo v. General

Accident Insurance Co of SA Ltd 1986(3) SA 859 (D)

Die appellant in elk van die drie sake is 'n bevoegde

versekeraar ingevolge die bepalings van die Wet op

Verpligte Motorvoertuigversekering No. 56 van 1972, en die

appèl in elk van die gevalle is gerig teen die bedrag

wat die betrokke appellant deur die verhoorhof gelas

is om as skadevergoeding aan die eiser in die saak

te betaal. Volgens die appellante se betoë het

al drie die verhoorhowe dieselfde foutiewe metode,

of benadering, gevolg toe hulle die bedrag van skade-

vergoeding moes bepaal en het hulle as gevolg daarvan

'n te hoë bedrag vasgestel. Dieselfde vrae duik in

die/....
4
die drie gevalle op en die appêlle kan gerieflik

saam behandel word.

Ek gee hieronder eers 'n kort uiteensetting

van die belangrikste feite van die sake en van die

getuienis wat die partye in verband met die vraag

van die berekening van skadevergoeding voorgelê het

Daarna bespreek ek die vraag of die howe by die be-

rekening van skadevergoeding 'n verkeerde metode gevolg

het.

In die Summers-saak was die feite soos volg.

Die aksie is ingestel deur Naomi Gloria Summers, die moeder en natuurlike voog van Tracy Lee Martin (hier-
na "Tracy" genoem) , wat op 10 Augustus 1976 gebore is

Haar/

5
Haar vader was Paul Jonathan Martin, wat op 5 September

1982 gedood is in 'n botsing tussen 'n motorfiets waarop

hy gery het en 'n motorkar wat by die verweerder-

maatskappy (nou die appellant) ingevolge die bepalings

van die bogemelde Wet op Verpligte Motorvoertuigversekering

verseker was. Die verhoorhof het bevind dat die be-

stuurder van die motorkar vir die botsing verantwoordelik

was en hierdie bevinding is nie op appèl aangeveg nie.

Martin, wat nie met Tracy se moeder getroud was nie,

was 28 jaar oud toe hy gedood is. Hy het ten tyde

van sy dood ongeveer R450 per maand verdien en dit was

gemene saak dat hy in daardie tyd elke maand R45 tot

die onderhoud van Tracy bygedra het en dat hy sou voort-

gaan/....

6

gaan om dit te doen as hy nie gedood is nie.

Tracy se moeder het op 8 Februarie 1984

'n aksie ingestel waarin sy R7 052-67 weens die ver-

lies aan onderhoud wat Tracy as gevolg van haar vader

se dood gely het, van die appellant geëis het.

By die verhoor het mnr H W Beets, 'n aktuaris

van Kaapstad, ten behoewe van die eiseres getuig.

Hy het die skade wat Tracy gely het soos volg bereken,

Hy het aangevoer dat Tracy se vader ten tyde van sy

dood R45 per maand tot haar onderhoud bygedra het

en dat daardie bedrag elke jaar daarna, tot op Tracy

se 18de verjaardag (wanneer sy selfstandig sou word),

groter sou geword het - net soos Martin se salaris -

om met die inflasiekoers tred te hou. Daarna het hy

die/
7

die maandelikse bedrae wat Martin gedurende die tydperk

5 September 1982 (die datum van Martin se dood) en 1

April 1985 (wat byna met die datum van die verhoor

20 Maart 1985 - saamval) aan onderhoud sou betaal

het, bymekaar getel. Die totaal was Rl 597. Wat

Tracy se verlies ná 1 April 1985 betref, het Beets

eers uitgewerk wat Martin vanaf daardie datum tot

op Tracy se 18de verjaardag by wyse van maandelikse

betalings aan haar onderhoud sou bestee het en toe

het hy deur 'n verdiskonteringsproses die waarde van

al daardie betalings, soos op 1 April 1985 bereken,

bepaal. Die bedrag wat aldus bepaal is, was R6 330

Daarna het Beets die totaal van die bedrae R1 597 en

R6 330/....

8

R6 330, d.w.s. R7 927, met die oog op gebeurlikhede ("contingencies") wat daartoe kon bygedra het om die bedrae te verminder, met 5% verminder. Dit het hom toe 'n bedrag van R7 531 gegee, wat hy as Tracy se skade beskou het. By 'n vóórverhoorkonferensie is ooreengekom dat indien dit veroorloof was om, soos Beets gedoen het, Tracy se verlies gedurende twee tydperke te bereken (t.w. (1) die periode tussen Martin se dood en 1 April 1985, en (2) die periode tussen 1 April 1985 en Tracy se 18de verjaardag), Tracy se totale verlies R7 000 bedra het. (Kyk 1985(3) SA op 420B.)

Die/....
9

Die appellant het ook 'n aktuaris, mnr R J Koch, as getuie opgeroep om oor die vraag van die bepaling van skadevergoeding te getuig, Sy benadering wat dié aangeleentheid betref, word soos volg uit-eengesit in die verslag wat hy vir die doel van sy getuienis by die verhoor opgestel het:

"A lump-sum award for loss of expectations of support is understood to represent the market value of the chance which has been lost of receiving such support. Because there is no market trading in lost support it is necessary to estimate a market value by means of a financial model which in-corporates expected average rates of interest, inflation and mortality. As a first step an estimate is made of the yearly losses which are expected as the reasonable and

probable/

10
probable consequences of the death. This series of yearly amounts is then reduced to present value by means of discounting techniques."

Die getuie het, soos Beets, uitgewerk welke bedrae Martin waarskynlik gedurende elk van die bogemelde twee tydperke as onderhoud sou betaal het, maar hy het, anders as Beets, die totaal van die bedrae wat gedurende elk van die tydperke betaal sou gewees het, verdiskonteer om te bepaal wat die waarde daarvan op die dag van Martin se dood (die datum van die delik) sou gewees het. Die bedrae wat hy op dié wyse be-

paal het, was R1 272 in die geval van die eerste tydperk en R3 916 in die geval van die tweede tydperk. Die

totaal/....

11

totaal van hierdie twee bedrae (R5 188) het hy met 5% verminder om vir gebeurlikhede voorsiening te maak, wat meegebring het dat hy Tracy se skade op R4 929 vasgestel het. By die vóórverhoorkonferensie is ooreengekom dat indien Koch se berekeningsmetode as die korrekte aanvaar sou word, skadevërgoeding ten bedrae van R5 000 aan Tracy toegeken moes word. (Kyk 1985(3) SA op 420 B.)

Koch se standpunt was dat iemand wat van-weë 'n delik skade ly, se skuldoorsaak op die datum van die delik ontstaan en dat die vergoeding waarop hy geregtig is gevolglik vasgestel moet word op die waarde wat dit op daardie datum gehad het. Verliese

wat/

12

wat uit 'n delik voortvloei, moet dus, volgens die

getuie, tot op die datum van die delik verdiskonteer

word en nie, soos Beets ten opsigte van die tweede

tydperk, hierbo genoem, gedoen het, tot op die datum

van die verhoor nie. Wat betref Beets se standpunt

dat verliese wat by die verhoor reeds gely is onver-

minderd toegeken moet word (d.w.s. sonder dat dit aan

verdiskontering onderwerp word), was Koch se mening

dat dit eintlik daarop sou neerkom dat rente op 'n

ongelikwideerde skadevergoedingsbedrag toegeken word,

wat regtens ongeoorloof is. Die rente wat toegeken

word, is, volgens hierdie siening van die saak, daardie

bedrag wat die reeds gelede skade (soos deur Beets

bereken/....

13

bereken) groter is as die verdiskonteerde waarde

daarvan soos op die datum van die delik. Volgens

Koch se benadering laat 'n mens rente op 'n onge-

likwideerde skadevergoedingsbedrag toe as jy vergoeding

vir toekomstige skade tot op die datum van die verhoor

verdiskonteer in plaas van tot op die datum van die delik

Die verhoorhof was van mening dat daar 'n

genoegsame ooreenkoms tussen die feite van hierdie

saak en dié van Wigham v. British Traders Insurance

Company Ltd 1963(3) SA 151 (W) bestaan om die toepassing

van die benadering wat in daardie saak gevolg is, te

regverdig, en het R7 000 as skadevergoeding toegeken,

Hieruit blyk dat die hof Beets se berekening van die

skadevergoeding aanvaar het.

In/....

14

In die Carstens-saak is 'n sestienjarige

seun, Clive Cornelius (hierna "Clive" genoem), op

15 Desember 1979 in 'n motorbotsing beseer. Die

botsing is veroorsaak deur die nalatige bestuur van

die bestuurder van 'n motorkar wat ingevolge die

bepalings van die gemelde Wet op Verpligte Motorvoertuig-

versekering by die appellant verseker was. Clive,

wat destyds gewerk het, is so ernstig beseer dat hy nooit

weer enige werk sou kon doen nie. Sy vader (Eric

Cornelius) het in Julie 1983 'n aksie ingestel om

skadevergoeding te eis vir die skade wat Clive gely het

In 'n later stadium is 'n curator ad litem vir Clive

aangestel. Hierdie curator ad litem is die respondent

in die appèl. Die verhoor het op 22 November 1984

begin/....

15

begin, d.w.s. byna 5 jaar nadat Clive beseer is.

Die partye het by 'n vóórverhoorkonferensie

oor 'n hele paar aangeleenthede tot 'n ooreenkoms met

mekaar geraak, o.a. dat Clive se algemene skade

R30 OOO beloop het; dat hy-as gevolg van sy beserings

totaal arbeidsongeskik was; dat hy vóór sy beserings

R112 per week verdien het; dat hy daarna dieselfde

salaris, soos van tyd tot tyd aangepas om met die in-

flasiekoers tred te hou, sou verdien het, en dat hy,

indien hy nie beseer is nie, waarskynlik tot sy 65ste

jaar sou aanhou werk het.

Die vernaamste geskil tussen die twee partye

by die verhoor was oor die vraag hoe die skadever-

goeding/...

16

goeding wat aan Clive toegeken moes word, bereken

moes word. Albei partye het 'n aktuaris as getuie op-

geroep. Mnr J de Bruyn het ten behoewe van Clive

getuig, en mnr Koch, wat ook in die

tuig het was die verweerder-maatskappy se getuie.

Mnr D.e Bruyn se benadering tot die aange-

leentheid was dieselfde as dié van Beets in die

Summers-saak. Hy het die vergoeding ten opsigte van

twee tydperke bereken. Die eerste was die tydperk

tussen die datum waarop Clive beseer is (15 Desember

1979) en die datum van die verhoor (wat as 1 Desember

1984 geneem is), en die tweede was die tydperk vanaf

die datum van die verhoor tot die datum waarop Clive

sou/....

17

sou gewerk het indien hy nie beseer is nie. Hy het aan

die hof gesê dat sy oogmerk met die berekening wat

hy gemaak het soos volg was:

"The purpose of the exercise was to place the plaintiff, as far as possible, in the position he would have been in, financially speaking, if the accident had not occurred. But the problem resolved itself into finding a lump sum payment which was equal in value to an assumed series of earnings which was presumed lost. To do this one capitalised this series of payments and when you capitalise something you try to find the present value, which means a discounting approach and you aim to discount this to the date at which you actually make the lump sum payment."

Die verliese wat Clive tot 1 Desember 1984 gely het, was, volgens De Bruyn se berekening, R17 749. Hierdie bedrag is, die totaal van die bedrae wat Clive waarskynlik as salaris sou ontvang het as hy

nie/....

18

nie beseer was nie, en dit is nie verdiskonteer nie.

Wat toekomstige verliese betref, het De Bruyn die bedrae

wat Clive waarskynlik sou verdien het as hy nie be-

seer was nie, terugverdiskonteer tot op 1 Desember

1984. Die resultaat was die bedrag van R147 819,

De Bruyn het dieselfde metode gevolg om die waarde

van die verwagte pensioen wat Clive verloor het, te

bepaal. Hierdie waarde, soos op 1 Desember 1984

bereken, was R4 924.

De Bruyn het in die loop van sy getuienis

gesê dat dit tot die nadeel van 'n persoon wat op

skadevergoeding geregtig is, strek indien die vergoeding

tot/...

19

tot op die datum waarop die delik gepleeg is, verdis-

konteer word. Die bedrag wat tot op die datum van

die delik verdiskonteer is, het hy gesê, sou 'n eiser

vir sy skade vergoed indien dit op daardie datum aan

hom betaal sou word, maar dit vergoed hom nie daar-

voor indien die bedrag eers by die verhoor, wat lank

ná die pleeg van die delik kan plaasvind (in die

onderhawige geval, byna 5 jaar), aan hom betaal word

nie. Wanneer die eiser so laat betaal word, het hy

gesê, "you have denied him the opportunity of investing

it for five years." Die oogmerk by die berekening

van skadevergoeding, het hy getuig, is om die be-

seerde in dieselfde posisie te plaas waarin hy sou

gewees het as hy nie beseer is nie, en, het hy gesê,

"You/...

20

"You cannot achieve this by giving him a lump sum that

you should have given him five years ago."

Koch het, net soos De Bruyn, uitgewerk wat

Clive waarskynlik gedurende elk van die bogemelde

twee tydperke sou verdien het indien hy nie beseer

is nie, maar het, anders as wat De Bruyn gedoen het,

albei die bedrae wat hy op dié manier bepaal het tot

op die datum van die delik verdiskonteer. Hy het

getuig dat hy tot op die dag van die delik verdiskon-

teer het omdat 'n mens vergoeding vir die verlies van

die eiser se verdienvermoë ("earning capacity")

moet bepaal, en nie vergoeding vir 'n verlies van

inkomste nie, en omdat die eiser se verdienvermoë

op die datum van die delik vernietig is. 'n Mens se

verdienvermoë/....

21

verdienvermoë, het hy gesê, is 'n bate ("asset"), en

'n mens moet die waarde daarvan bepaal op die datum

waarop dit vernietig of beskadig word. Wanneer die

partye by die verhoor probeer bepaal wat die waarde van

daardie bate ten tyde van die pleeg van die delik was,

het Koch gesê, moet dit beskou word asof "the parties

negotiating the deal are negotiating a price at a date

some years back, but taking into account that information

which has become available since that date in order to

more accurately assess the chances." Met betrekking

tot sy standpunt dat dit by die berekening van skade-

vergoeding om die bepaling van die beseerde se

verdienvermoë/...

22

verdienvermoë ("earning capacity") gaan, het die ge— túie verwys na Santam Versekeringsmaatskappy Bpk v. Byleveldt 1973(2) SA 146(A), waar Rumpff AR gesê het (op 150 C-D):

"Die verlies van geskiktheid om inkomste te verdien, hoewel gewoonlik gemeet aan die . standaard van die verwagte inkomste, is 'n verlies van geskiktheid en nie 'n verlies van inkomste nie ."

Koch het verder gesê dat indien 'n mens 'n skadever-goedingsbedrag tot óp die dag van die verhoor in plaas van tot op die datum van die delik verdiskonteer, jy op 'n indirekte manier doen wat jy nie regstreeks mag doen nie, nl. om rente op 'n ongelikwideerde skadevergoedingsbedrag toe te laat.

Koch se metode van berekening het meegebring

dat/...
dat hy die vergoeding wat aan Clive toegeken moet word op 'n heelwat laer bedrag as De Bruyn bepaal het, nl. R11 044 as vergoeding vir skade gedurende die eerste periode (soos hierbo genoem) gely, en R56 384 as skadevergoeding ten opsigte van die tweede periode. (Ek laat die bedrag wat bý vir algemene gebeurlikhede ("general contingencies") van hierdie bedrae afgetrek het, buite rekening,)

Die verhoorhof het De Bruyn se benadering gevolg

Daar is, behalwe die kwessie van verlies

van inkomste, of verdienvermoë, ook 'n paar ander

aangeleenthede met betrekking tot die vraag van

skadevergoeding wat in die verhoorhof, en ook voor

ons, beredeneer is. (Kyk,wat die verhoorhof betref,

1985/,
24

1985(3) SA op 1023 D - 1028 D en 1029 D-G.) Dit

sal gerieflik wees om eers later in die uitspraak

daaraan aandag te gee.

In die Nhlumayo-saak is die eiser (nou die

respondent) op 27 Oktober 1979 omgery deur 'n motor-

kar wat ingevolge die bepalings van die gemelde Wet

op Verpligte Motorvoertuigversekering by die appellant-

maatskappy verseker was. Nhlumayo, wat toe 32 jaar

oud was, is ernstig beseer. Een van sy arms moes

afgesit word, en as gevolg daarvan kon hy nie voort-

gaan met die werk wat hy voorheen gedoen het nie.

Hy was 'n werker in die boubedryf. Hy het op 26

Januarie 1984 'n aksie om skadevergoeding teen die

appellant ingestel. Die verhoor het in September 1984 pla;

gevind/....

25

gevind en uitspraak is in April 1985 gegee. Nie

een van die advokate wat die partye by die verhoor

verteenwoordig het, kon aan die verhoorhof sê waarom

daar so 'n lang vertraging was voordat die aksie

ingestel is nie.

Die partye het vóór die verhoor met me-

kaar ooreengekom dat Nhlumayo vir 60% vir die botsing

waarin hy beseer is, verantwoordelik was en dat hy

dus op vergoeding van 40% van die skade wat hy gely

het, geregtig was. Hulle het terselfdertyd ook oor-

eengekom dat Nhlumayo se algemene skade R30 000 was

en dat sy mediese onkoste R2 738 beloop het. By die

verhoor het albei partye 'n aktuaris as getuie opgeroep

Mnr/...

26

Mnr D G Rolland het ten behoewe van Nhlumayo getuig,

en ranr A J Koch (wat ook in die Summers- en Carstens-

saak getuig het) ten behoewe van die appellant. Nadat

al die getuienis in die saak aangehoor is, is die

verhoorhof deur die advokate meegedeel dat die partye

soos volg met mekaar ooreengekom het aangaande Nhlumayo

se eis om skadevergoeding weens sy "loss of earnings"

(a) Indien veronderstel word dat alle verlore in-

komste ("all lost income") tot op die datum van

die delik (27 Oktober 1979) verdiskonteer moet word,

dan was Nhlumayo se reeds gelede verlies toe die

verhoor plaasgevind het R23 156 en sy toekomstige

verlies R63 489 (d.w.s. 'n totale verlies van R86 645);

en/...

27

en (b): Indien veronderstel word dat reeds gelede verlies nie verdiskonteer moet word nie en toekomstige inkomste ("future income") tot op die datum van die verhoor terugverdiskonteer moet word, dan was sy reeds gelede verlies R34 377 en sy toekomstige verlies R130 120 (d.w.s. 'n totale verlies van R164 497). By die bepaling van hierdie bedrae is aftrekkings wat die verhoorhof weens gebeurlikhede ("contingencies") sou wou maak, buite rekening gelaat.
Albei aktuarisse het 'n berekening gemaak van die bedrae wat Nhlumayo waarskynlik sou verdien het as hy nie beseer is nie gedurende (a) die tydperk vanaf die dag waarop hy beseer is tot op die datum van die verhoor, en (b)
die/.....
28
die tydperk vanaf die verhoor tot sy 65ste jaar,

wanneer hy sou opgehou het om te werk. Rolland se

benadering was dieselfde as dié van De Bruyn in die

Carstens-saak en dié van Beets in die Summers-saak.

Hy het die bedrae wat Nhlumayo gedurende die eerste

tydperk sou verdien het, onverminderd (d.w.s. sonder

om dit tot op die datum van die delik terug te ver-

diskonteer) as reeds gelede skade beskou, en die be-

drae wat Nhlumayo gedurende die tweede tydperk sou

verdien het, het hy terugverdiskonteer tot op die

datum van die verhoor. Koch het in die geval van

albei tydperke die betrokke bedrag tot op die datum

waar op Nhlumayo beseer is, terugverdiskonteer

Rolland/

29

Rolland het getuig dat hy by die berekening

van iemand se toekomstige skade nog altyd tot op die datum van die verhoor (of, waar partye die saak skik, tot op die datum van die skikking) verdiskonteer het en dat dit die algemene praktyk onder aktuarisse is. Sy benadering tot hierdie aangeleentheid blyk uit die volgende uittreksel uit sy hoofgetuienis:

"Now in practical terms what would be the result to a plaintiff if one was to discount all the income back to the date of the accident? — Well it would mean that he wouldn't be able to place himself in the same position financially because the compensation would be too small.

Could you elaborate on that and tell us briefly how that would come about? — Well assuming we know what he is going to earn in the future, we are trying to give him a lump sum to replace his lost income and

the/....

30

the only way to do this at compound interest is to discount to the present time and not to some other date.

Now in discounting to the present time, can I express it this way, is one trying to give him a sum which, invested, will produce an annuity which will theoretically expire in the course of his ïifetime? — Yes.

Well during the course of his working life? —During the course of his working life, yes.

If an award was made now of an amount discounted to a date six years earlier would you have achieved the same results? No."

In die loop van sy kruisondervraging het hy in hierdie verband ook gesê:

"....as far as I am aware we are supposed to be trying to place the plaintiff in the position he would have been in had he not been injured. In order to replace his future income we can only discount to date of trial. If we discount back to date

of/....

31

of accident the cash wouldn't be sufficient to replace his income."

Koch het, net soos hy ook in die Carstens-en Summers-saak gedoen het, na Sigournay v. Gillbanks 1960(2) SA 552 (A) verwys en die mening uitgespreek dat daardie saak die benadering verwerp het wat Rolland gevolg het. Om toekomstige verliese tot op die datum van die verhoor te verdiskonteer, het hy gesê, "is the same thing as adding interest to a debt which arose notionally at the date of the delict. It has that effect numerically." Die getuie het ook weer verwys na Santam Versekeringsmaatskappy

Bpk/....

32

Bpk v. Byleveldt 1973(2) SA 146 (A), waar gesê is dat

dit "verlies van geskiktheid om inkomste te verdien"

is wat vergoed word, en nie "verlies van inkomste" nie

Volgens Koch staan aktuarisse wat dieselfde metode

as Rolland volg onder die invloed van die praktyk in

Engeland, waar wetgewing "interest on damages" toelaat.

Die verhoorhof (Leon R) het die berekenings-

metode wat deur Rolland gevolg is, aanvaar. Die

geleerde regter se bevinding oor hoeveel daar vir

gebeurlikhede toegelaat moes word en die appellant

se aanval daarop, word later in die uitspraak genoem

en bespreek.

In/....

33

In al drie die appelle waaroor hierdie uitspraak

gaan, is daar namens die appellant aangevoer dat die

verhoorhof 'n te groot bedrag as skadevergoeding

toegeken het (a)Omdat dit vergoeding vir skade wat gedurende die

periode tussen die datum van die delik en die datum

van die verhoor gely is nie tot die datum van die

delik verdiskonteer het nie, en (b) omdat dit vergoeding vir toekomstige

skade, d.w.s. skade wat in die periode tussen die

datum van die verhoor en die einddatum gely is, tot

op die datum van die verhoor in plaas van tot op die

datum van die delik verdiskonteer het. (In Summers se

Saak/.....

34

saak is die einddatum die datum wanneer die afhanklike

selfstandig sou word, en in die ander twee sake die

datum wanneer die beseerde sou opgehou het om te werk

indien hy nie beseer was nie.) Daar is aangevoer

dat die benadering wat deur die verhoorhof in elk van

die sake gevolg is op verskeie gronde foutief is.

Hierdie gronde kom op die volgende neer. In die eerste

plek word gesê dat daardie benadering in stryd is met sekere vroeë beslissings van ons howe en, verder,

dat dit ook strydig is met die beslissing van hierdie hof in Sigournay v. Gillbanks 1960(2) SA 552. In
die tweede plek word betoog dat indien skade wat op die tydstip wanneer die verhoor plaasvind reeds gely

is/

is nie tot op die datum van die delik verdiskonteer

word nie, en indien skade wat ná die datum van die

verhoor gely word tot op die datum van die verhoor

in plaas van tot op die datum van die delik verdis-

konteer word, daar 'n voordeel aan 'n eiser gegee word

wat dieselfde is asof daar rente op 'n ongelikwideerde

skadevergoedingsbedrag toegeken word. Dit is erkende reg,

lui die betoog, dat rente nie op 'n ongelikwideerde

bedrag toegelaat word nie.

Ek behandel eerste die betoog dat die ver-

hoorhof in al drie sake voor ons fouteer het deur

'n berekeningsmetode te volg wat in stryd is met

beslissings van ons howe. Die advokaat van die

appellant in die Summers-saak het ons verwys na 'n

aantal/....
35

36

aantal sake wat met die eise van afhanklikes te doen

gehad het en wat, volgens sy betoog, sou toon dat dit

'n ou gevestigde praktyk is om vergoeding vir verlies

van onderhoud te bepaal op die grondslag van die

gekapitaliseerde waarde, soos op die dag van die

broodwinner se dood bereken, van die bedrag wat die

broodwinner waarskynlik aan die onderhoud van die

afhanklike sou bestee het. Die sake waarna ons in

hierdie verband verwys is, is: Kennedy v. Port Elizabeth

Harbour Board 5 E D C 311; Waring & Gillow Ltd v.

Sherborne 1904 T.S. 340; Chisholm v. East Rand

Proprietary Mines, Ltd. 1909 T.H. 297; Hulley v. Cox

1923 A.D: 234; Smart and Others v. South African

Railways and Harbours 1928 N.L.R. 361; Paterson v

South/.....

37

South African Railways and Harbours 1931 C.P.D. 289;

Jacobs v. Cape Town Municipality 1935 C.P.D. 474;

Arendse v. Maher 1936 T.P.D. 162; Van Heerden v.

Bethlehem Town Council 1936 O.P.D. 115; Graaff v.

Speedy Transport 1944 T.P.D. 236; Maasberg v. Hunt,

Leuchars & Hepburn Ltd 1944 W.L.D. 2, en Roberts v,

London Assurance Co. Ltd 1948(2) S.A. 841(W).

Ek het hierdie sake gelees en is nie voornemens om

hulle een vir een te bespreek nie.Dit is voldoende

om te sê dat hulle nie die bestaan van 'n praktyk,

soos deur die advokaat aangevoer, bewys nie. Dit is

wel waar dat in sommige van die sake gelet is op die

gesamentlike lewensverwagting van die broodwinner

en die afhanklike, wat daarop kan dui dat skadever-

goeding/....

38

goeding soos op die datum van die dood van die brood-

winner bereken is. Dit is egter nie duidelik dat dit

so was nie: daar is nêrens enige bespreking van die

aangeleentheid nie.Daar is ook nie in enige van die

sake ingegaan op, of 'n beslissing gegee oor, die

vrae waarmee ons in die onderhawige drie sake te doen

het nie.Punte wat meermale in hierdie

sake beklemtoon is, is dat 'n hof by die toekenning

van skadevergoeding 'n bedrag moet probeer bepaal wat

billik teenoor die eiser en die verweerder is en,

verder, dat by die bepaling van die betrokke bedrag

'n hof nie verplig is om die een of ander berekenings-

metode te volg nie. In Hulley v. Cox, supra, op 243 —

244, het hierdie hof (per Innes HR) die volgende in

hierdie/....

39

hierdie verband gesê:

"...compensation is only awarded in respect of material loss caused to the dependents of the deceased man by his death. Some authorities consider that the calculation should be based upon the principle of an annuity (See Grotius 3 .33.2. Matthaeus de Criminibus 48.5.11.) Voet on the other hand favours a more general estimate. Such damages, he thinks, should be awarded as the sense of equity of the judge may determine, account being taken of the maintenance which the deceased would have been able to afford and had usually afforded to his wife and children. (Ad Pand. 9.2.11.) That would seem the preferable view as giving a greater latitude to deal with varying circumstances. It is at any rate desirable to test the result of an actuarial calculation by a consideration of the general equities of the case."

Daar is in verskeie latere sake na hierdie passasie

verwys/....

40
how such damages are to be calculated......
verwys. Kyk bv. Graaff v. Speedy Transport, supra, waar 'n man die gekapitaliseerde waarde van die onder-houd wat hy en sy vrou (met wie hy binne gemeenskap van goedere getroud was) van hulle seun, wat gedood is, sou ontvang het, geëis het. Schreiner R het na die uitspraak in Hulley v. Cox, supra, verwys en o.a. gesê (op 239): "There is no hard and fast rule as to

Daar is verder betoog, soos hierbo aangedui,

dat die beslissing in Sigournay se saak, supra, inhou

dat by die berekening van die vergoeding wat aan 'n

eiser toegeken moet word vir die verlies van inkomste

wat hy sou verdien het as hy nie beseer is nie, die

bedrag/....

41

bedrag wat hy waarskynlik sou verdien het terugverdis-

konteer moet word tot op die datum van die delik.

Summers se saak is betoog dat dieselfde moet geld

in gevalle waar vergoeding weens verlies van onderhoud

geëis word.) In Sigournay se saak het die verhoorhof

(kyk Gillbanks v. Sigournay 1959(2) SA 11 (N) ) die

eiser se skade gedurende drie tydperke bereken, nl.

(i) die tydperk tussen die datum van die delik en die

datum van die dagvaarding; (ii) die tydperk tussen

die datum van die dagvaarding en die datum van die

verhoor, en (iii) die tydperk tussen die datum van

die verhoor en die datum waarop die eiser sou opgehou

het om te werk. Schreiner AR, wat die uitspraak van

die/.....

42

die meerderheid van die lede van die hof geskryf het,

het o.m. gesê (op 557 G -558 B) :

"Where there has been a change in the situation between the date of the delict and the date of the judgment this change may affect the amount of damages to be awarded.But in respect of the claim for loss of earnings in this case no relevant change took place between those dates. There was no income actually lost, in the sense of being earned but not received. In respect of the period before judgment the contingency of the plaintiff's death before reaching his expected terminal age had pro tanto been removed from the picture, but for the rest the enquiry was the same. It was throughout an enquiry into the damages based on the income that the plaintiff would probably have earned, and an estimate had to be made as to what the plaintiff would probably have earned in 1956 on precisely the same lines as the estimate as to what he would probably earn in 1960. In this case therefore I can see no advantage in

the/

43

the course adopted by the learned Judge, though not by the actuary, of splitting the period from the date of the delict to the end of the expected working life, so as to make points of division at the date of summons and at the date of judgment.Such a division at least introduces an unnecessary complication and may even lead to error if it is supposed that a fuller or more certainly verifiable amount of compensation is to be awarded in respect of the earlier period or periods than in respect of. the last."

Hierdie passasie, lui die betoog van die appellante se advokate, is gesag vir die siening dat verdiskon-tering tot op die datum van die delik moet plaasvind. In sy uitspraak in Carstens se saak het waarnemende regter Aaron 'n ontleding gedoen van die uitspraak

van/....
44

van Schreiner AR in Sigournay se saak en van sy be-

handeling daarin van die uitspraak van die verhoorhof

in dieselfde saak (1959(2) SA.ll) en op grond daarvan

tot die gevolgtrekking gekom dat die uitspraak van

Schreiner AR nie inhou dat 'n hof verplig is "to

capitalise loss of earnings, either past or prospective,

as at the date of the delict" nie. (Kyk 1985 (3)

SA 1018 G-1019 I.)Daar is voor ons betoog dat die

geleerde regter se ontleding van die Sigournay-saak

nie juis is nie.In die lig van die mening wat ek

oor die aangeleentheid het, is ek nie voornemens om

die juistheid al dan nie van Aaron Wnd R se bespreking

van die aangeleentheid te behandel nie. Ek moet,

met alle eerbied, sê dat ek nie seker is dat ek alles

wat/.....

45

wat Schreiner AR in die aangehaalde passasie gesê

het, reg verstaan nie. Die betekenis van die

laaste sin in die passasie is veral nie vir my duidelik

nie. Ek wil egter nie meer hieroor sê nie aangesien

ek van mening is dat Schreiner AR nie bedoel het om

dit as 'n vaste reël neer te lê dat verlies van inkomste

altyd soos op die dag waarop die delik gepleeg is,

bepaal moet word nie . Die geleerde regter se berede-

nering was toegespits op die geval voor hom, soos blyk

wanneer hy sê: "In this case I can see no advantage

judgment".(My beklemtoning.) Verder, dit is na my

mening onwaarskynlik dat hy 'n metode waarop skadever-

goeding bereken kan word tot 'n algemeen geldende voor-

skrif/....

46

skrif sou wou verhef het. Indien die geleerde regter dit wou gedoen het, sou sy uitspraak, meen ek, 'n volledige bespreking van die aangeleentheid bevat het.In hier-die verband wil ek ook daarop wys dat dit na my mening blyk (soos later aangetoon word) dat die bepaling van skadevergoeding soos op die datum van die delik in die praktyk onbillik en nadelig teenoor 'n eiser kan werk. Dit is 'n faktor wat oorweging verdien voordat besluit kan word of dié of dáárdie metode van skadevergoedings-berekening gevolg behoort te word.In die uitspraak in die Sigournay-saak is daar nie aandag aan hierdie aangeleentheid gegee nie. Dit is 'n verdere rede

waarom/

waarom ek meen dat daar in Sigpurnay se saak

nie bedoel is om te sê dat vergoeding vir verlies

van inkomste altyd soos op die dag van die delik

bepaal moet word nie.Hier kan bygevoeg word

dat die howe tot op die hede toe die uitspraak in

Sigournay se saak nie so opgevat het dat dit voor-

skryf dat verdiskontering altyd op die datum van

die delik moet geskied nie. Dit

blyk dat daar verskeie sake in hierdie hof was waar

die verhoorhof by die berekening van vergoeding

vir toekomstige verlies van inkomste tot op die datum

van die verhoor verdiskonteer het en dat hierie hof

die aangeleentheid sonder kommentaar ook op daardie

grondslag/....
47

grondslag behandel het. Kyk Shield Insurance Co.

Ltd v. Hall 1976(4) SA 431 op 443 F-H; A A Mutual

Insurance Association Ltd v. Maqula 1978(1) SA 805

op 812 A-B en 813 F; Marine & Trade Insurance Co.

Ltd v. Katz N O 1979(4) SA 961 op 977. Dit is wel

waar, soos namens die appellante voor ons betoog is,

dat in daardie sake nie betoog is dat die Sigournay-

saak die benadering wat deur die verhoorhowe gevolg

is, belet het nie, maar die feit dat die gedagte

nie by een yan die geleenthede by hierdie hof opgekom

het dat die berekeningsmetode van die verhoorhof dalk

in stryd met die beslissing in die Sigournay-saak

was nie, is nogtans nie sonder betekenis nie.

Ek/.....

48

49

Ek is gevolglik van mening dat daar nie

gesag bestaan wat bepaal dat vergoeding vir verlies

van inkomste altyd, of noodwendig, soos op die datum

van die delik bepaal moet word nie. Dieselfde geld

wat vergoeding vir verlies van onderhoud betref.

In aansluiting by wat hierbo i.v.m

Sigournay se saak gesê is, wil ek byvoeg dat die

beslissing in daardie saak ook nie so opgevat moet

word dat dit voorskryf dat " vergoeding vir verlies

van inkomste (of verdienvermoë) - en onderhoud - altyd,

of noodwendig, in één berekening bepaal moet word nie.

In hierdie verband kan daarop gelet word dat in reël

18(10) van die Hooggeregshofreëls, wat op 15 Januarie

1965/.....

50

1965 in werking getree het, bepaal word dat wanneer

iemand skadevergoeding weens "ongeskiktheid ten opsigte

van verdienste" eis, hy in die uiteensetting van sy eis

"die verdienste tot datum verloor" en "die beraamde

toekomstige verlies" moet vermeld.

Ek bespreek vervolgens die betoog dat in

elk van die drie sake waarmee ons hier te doen het

die verhoorhof 'n te groot bedrag as skadevergoeding toe-

geken het omdat hy nie die betrokke eiser se skade

soos op die datum van die delik bepaal het nie. Die

betoog dat vergoeding vir die verlies van verdienvermoë

en/.....

en die verlies van onderhoud soos op die dag van die

delik bepaal moet word, is gegrond op die stelling

dat iemand teenoor wie daar 'n delik gepleeg word,

se skuldoorsaak by die pleeg van die delik ontstaan.

Hierdie stelling is natuurlik juis.Die persoon

wat onregmatig deur 'n ander beseer word, of wie se

broodwinner deur 'n ander gedood word, of wie se saak

deur 'n ander beskadig of vernietig word, se reg om

vergoeding vir sy skade te eis ontstaan op die dag

waarop die delik gepleeg is.(Moontlike uit-

sonderingsgevalle kan buite rekening gelaat word.)

Omdat dit so is, lui die betoog verder, moet die

benadeelde sy skade ook soos op die datum van die

delik/.....
51

52

delik bepaal. Ons is na 'n reeks sake verwys as gesag

vir die stelling dat vergoeding vir die skade wat deur

'n delik veroorsaak word, soos op die dag van die

delik bepaal word. Die sake is: (a) Scrooby v.

Engelbrecht 1940 TPD 100; (b) Heath v. Le Grange 1974

(2) SA 262 (K); (c) Philip Robinson Motors (Pty) Ltd

v. N M Dada (Pty) Ltd 1975(2) SA 420 (A) ; (d) Monumental

Art Co v. Kenston Pharmacy (Pty) Ltd 1976(2) SA 111

(K); (e) Botha v. Rondalia Versekeringskorporasie

van SA Bpk 1978(1) SA 996 (T); (f) Victor N O v.

Constantia Insurance Co Ltd 1985(1) SA 118 (K) en (g)

Majele/......

53

Majele v. Guardian National Insurance Co Ltd 1986(4) SA 326 (T.) In die eerste vyf van hierdie sake -(a) tot (e) - het dit gegaan om die vergoeding van die skade wat iemand gely het omdat 'n roerende saak wat aan hom behoort het, beskadig is of - in geval
(c) - hom ontneem is. In vier van die vyf gevalle was die saak 'n motorkar; in die vyfde geval was dit bou-materiaal (geval (d)).In die Philip Robinson Motors-saak ((c) hierbo) het Holmes AR gesê (op 428 F-G):

"The time at which to measure the delictual damage is ordinarily the date of the delict, because that is when the owner's patrimony is reduced.In the present case the date is 17 June 1971 when the respondent unlawfully disposed of the appellant's car to Vorster."

In Victor N O v. Constantia Insurance Co Ltd - (f)

hierbo .

54

hierbo - waar dit gegaan het om die verlies wat 'n minderjarige kind gely het deurdat sy ouers, deur wie hy onderhou was, gedood is, het die hof gesê (op 120 E-F):

"It is common cause that the time at which delictual damages must be assessed is the date of the commission of the delict be-cause it is then that the loss is suffered. See Philip Robinson Motors (Pty) Ltd v. N M Dada (Pty) Ltd 1975(2) SA 420(A) at 428 F-G."

Die betrokke passasie in die Philip Robinson Motors-saak is hierbo aangehaal.Laasgenoemde saak het, soos hierbo aangedui is, oor 'n eienaar se verlies van sy motorkar gegaan.In Majele v. Guardian National Insurance Co Ltd - (g) hierbo - het die ver-hoorregter hom ook op die hierbo aangehaalde passasie in die Philip Robinson Motors-saak beroep toe hy gesê

het/
55 het (op 327 E-F) :

"It has been authoritatively established that in general the date of delict is the correct date from which to calculate damages."

Die appellant se betoog is dat vergoeding
vir verlies van onderhoud (soos in die Summers-saak)
en vir verlies van inkomste, of verdienvermoë (soos in
die Carstens- en Nhlumayo-saak), net soos vergoeding vir
skade aan 'n saak soos 'n motorkar, soos op die datum van
die delik vasgestel moet word. In

albei gevalle, lui die betoog, gaan dit immers om vergoeding vir 'n saak, of bate, in iemand se boedel. Wat skade weens verlies van onderhoud betref, is daarop

gewys/....

56

gewys dat al gesê is dat dit om die verlies van 'n reg

gaan: kyk Peri-Urban Areas Health Board v. Munarin 1965

(3) SA 367 (A) op 376 C, waar Holmes AR gesê het: "What

she has lost is a right - the right of support". Die

getuie Koch het, soos hierbo aangedui is, gepraat van

die verlies van 'n "expectation" wat vergoed moet word.

In die gevalle waar vergoeding geëis word omdat 'n eiser

weens beserings wat hy opgedoen het nie meer die inkom-

ste kan verdien wat hy vroeër verdien het nie, lui die

betoog dat dit eintlik om die verlies van die eiser

se "earning capacity" (verdienvermoë) gaan, en nie om

die verlies van inkomste nie; dat hierdie "earning

capacity" 'n bate in die eiser se boedel is en dat

vergoeding vir die verlies daarvan dus, net soos by

die/........

57

die verlies of beskadiging van 'n saak soos 'n motorkar, soos op die dag van die delik vasgestel moet word. In hierdie verband is ons verwys na wat in uitsprake van hierdie hof in Santam Versekeringsmaatskappy Bpk v. Byleveldt 1973(2) SA 146 en Dippenaar v. Shield Insurance Co Ltd 1979(2) SA 904 gesê is. Die betrokke passasie in die Byleveldt-saak is hierbo in die uiteensetting van die feite van die Carstens-saak aangehaal. In die Dippenaar-saak is (per Rumpff HR) gesê (op 917 B-C) :

"The capacity to earn money is considered

to be part of a person's estate and the

loss or impairment of that capacity constitutes

a loss, if such loss diminishes the estate."

Dit/.......

Dit klink waarskynlik logies om te sê dat

aangesien die slagoffer van 'n delik se skuldoorsaak

op die dag van die delik ontstaan, sy vergoeding weens

die verlies wat hy ly ook soos op daardie dag bepaal

moet word. Ek meen egter nie dat dit noodwendig,

of in alle omstandighede, 'n korrekte stelling is nie,

en ek meen veral nie dat dit aanvaar moet word dat

omdat skade aan 'n saak soos 'n motorkar soos op die dag

van die delik bepaal moet word, vergoeding vir verlies

van verdienvermoë of onderhoud noodwendig ook soos op

die dag van die delik vasgestel moet word nie. Die

twee gevalle is nie dieselfde nie. Wanneer 'n voor-

werp/.......
58

werp soos 'n motorkar vernietig of beskadig word, is

die vernietiging of beskadiging gewoonlik onmiddellik

voltooi en kan die omvang van die eiser se skade ook

dadelik bepaal word. Dit is dus maklik om te ver-

staan waarom daar in die geval van sodanige skade

vereis word dat die eienaar se skade soos op die

datum van die delik bepaal moet word. Kyk in hierdie

verband Botha v. Rondalia Versekeringskorporasie van

SA Bpk 1978(1) SA 996 (T) op 1005 A-B waar Nestadt R

die volgende i.v.m, die bepaling van vergoeding vir

skade aan 'n motorkar gesê het:

"In/
59

60

"In the present matter there is no question of prospective damages. The owner's loss occurred and must, as indicated, be assessed at the time of the collision; it then be-came crystallized in that amount representing the difference in value immediately prior to and after the collision; no further calculation or assessment was necessary."

Dit is natuurlik waar dat indien 'n voertuig wat sê maar R20 000 werd is op 'n sekere dag vernietig word en die eienaar daarvan eers drie jaar later by die verhoor daardie bedrag as skadevergoeding toegeken word, hy eintlik nie ten volle vir sy skade vergoed word nie.Hy het immers die gebruik van R20 000 vir drie jaar ontbeer, maar hierdie ongelukkige gevolg Is daaraan te wyte dat die reg blykbaar aanvaar dat

die/

die eienaar op die dag van die delik 'n ander ewe

goeie voertuig vir R20 000 sou kon gekoop het, of hy

dit kon bekostig het of nie, en dat sy skade dus

nie meer as R20 000 kan wees nie. Waar iemand

beseer word en sy verdienvermoë as gevolg daarvan

vernietig of verminder word, is die posisie nie

dieselfde nie. Al word iemand se verdienvermoë

as 'n saak, of 'n bate, in sy boedel beskou, is die

skade wat deur die vernietiging daarvan ontstaan nie

op die dag van die delik voltooi en bepaalbaar

soos in die geval van 'n motorkar wat vernietig

of beskadig is nie. 'n Mens het in so 'n geval

te doen met skade wat ná die dag waarop die delik

gepleeg is, d.w.s. in die toekoms in, bly voortduur

Dieselfde/......

61

62

Dieselfde oorwegings geld waar skade weens die dood

van 'n broodwinner ontstaan.

Ter ondersteuning van wat ek hierbo gesê

het oor die verskil tussen skade wat ontstaan wanneer

'n saak soos 'n motorkar vernietig of beskadig word en

wanneer iemand beseer of gedood word, wil ek kortliks

verwys na wat gesê word in A.R. Bloembergen, Schadever—

goeding bij Onrechtmatige Daad (uitg. 1965). Die

skrywer wys daarop (kyk 132-135) dat skade nie altyd

"in haar geheel op één tijdstip ontstaat" nie, en dat

'n mens by doodslag en verwonding met "voortdurende

schade" te doen kry. Die tydstip waarop die skade

en die verbintenis om skadevergoeding te betaal,

ontstaan/....

63

ontstaan, sê die skrywer, is nie noodwendig dieselfde

as die tydstip wat vir die bepaling van die inhoud

van die verbintenis beslissend is nie. Die ver-

bintenis om skadevergoeding te betaal,

kan dus op die tydstip waarop dit ontstaan nog onbe-

paald wees en deur latere feite en omstandighede

beïnvloed word. Werklik gelede skade, sê die skrywer,

word dus nie volledig vergoed "als de ontwikkeling

van het schadegeval niet in haar geheel in aanmerking

genomen wordt."

Ek let vervolgens op die betoog dat indien

skadevergoeding bepaal word op die wyse wat deur die

verhoorhowe in die onderhawige drie gevalle gevolg

is/...

64

is in plaas daarvan om die vergoeding soos op die dag van die betrokke delik te bepaal, dit die uitwerking
het dat 'n voordeel wat as rente op 'n ongelikwideerde

skadevergoedingsbedrag beskou kan word en dus onge-

oorloof is, aan 'n eiser toegeken word. Die betoog lui dat wanneer vergoeding vir skade wat in die periode tussen die dag van die delik en die datum van die verhoor gely word nie tot op die datum van die delik verdiskonteer word nie maar onverminderd (onverdiskon-teer) toegeken word, soos in die onderhawige drie sake gedoen is, die ongeoorloofde voordeel (of rente ) daardie bedrag is wat die onverdiskonteerde bedrag groter as die verdiskonteerde bedrag is.In die

geval/

65

geval van toekomstige skade, aldus die betoog, is die

ongeoorloofde voordeel die verskil tussen die bedrag

wat verkry word wanneer daar tot op die datum van die

verhoor verdiskonteer word en die bedrag wat verkry

word wanneer daar tot op die datum van die delik

verdiskonteer word. Die vraag is of hierdie betoog

gegrond is. Kyk 'n mens by wyse van voorbeeld na die

aangeleentheid in die lig van die feite in die Summers-

saak en die bedrae waarop die partye ooreengekom het

indien die een of die ander se benadering tot die bepaling

van skadevergoeding aanvaar sou word, dan

blyk die posisie die volgende te wees. Indien die

tot op die datum van die delik (5 September 1982)

verdiskonteerde/.......

66

verdiskonteerde bedrag van R5 000 op daardie dag aan Tracy se moeder betaal sou gewees het en sy die bedrag dadelik sou bele het, sou die belegging elke maand tot op Tracy se 18de verjaardag (wanneer sy selfstandig sou word)die bedrag opgelewer het wat haar vader aan haar onderhoud sou bestee het as hy nie gedood is nie, en die bedrag van R5 000 sou op daardie datum ook uitgeput gewees het. Dit sou beteken het dat Tracy finansieel in dieselfde posisie sou gewees het as waarin sy sou gewees. het as haar vader nie gedood is nie. Die feit is egter dat Tracy se moeder geen bedrag op die datum van die delik ontvang het wat sy op die ge-melde wyse kon belê het nie. Die verhoor het eers

op/

67

op 1 April 1985, d.w.s. sowat 2½ jaar ná die datum van

die delik, plaasgevind, en as die bedrag van R5 000

eers op daardie datum betaal sou gewees het, sou

Tracy duidelik in 'n swakker posisie verkeer het as

waarin sy sou gewees het as die geld op die datum van

die delik betaal sou gewees het. Daar sou, volgens

Beets se berekening, tot op die datum van die verhoor

ongeveer Rl 597 aan haar onderhoud bestee gewees het.

As die R5 000 gebruik sou gewees het om dié Rl 597 te

betaal, sou dit 'n balans van sowat R3 400 gelaat het om in

haar onderhoud vir die volgende sowat 9 jaar (d.w.s.

tot op haar 18de verjaardag) te voorsien. Beets se

getuienis/...

68

getuienis toon dat op 1 April 1985 'n bedrag van R6 330

vereis was om elke maand daarna tot op Tracy se 18de

verjaardag die bedrag te lewer wat vir haar onderhoud

nodig was. Dit blyk dus dat betaling van R5 000

op die datum van die verhoor nie voldoende sou gewees

het om Tracy in dieselfde posisie te plaas waarin sy

sou gewees het as haar vader nie gedood is nie.

Dit sal blyk uit wat ek hierbo gesê het

dat ek meen dat dit nie verkeerd is om vergoeding vir

skade wat tussen die datum van die delik en die datum

van die verhoor gely word, onverminderd toe te laat

nie, d.w.s. sonder dat dit tot op die datum van die

delik/.......

69

delik verdiskonteer word. Vergoeding wat aldus on-

verminderd toegeken word is immers, in Summers se

saak, vergoeding vir onderhoud wat voorsien sou ge-

wees het indien Tracy se vader nie gedood is nie, en,

in die Carstens- en Nhlumayo- saak, vergoeding vir

inkomste wat verdien sou gewees het indien die be-

trokke persoon nie beseer is nie, en ek stem nie saam

met die siening dat sodanige vergoeding 'n onbehoorlike

voordeel vir die eiser of 'n nadeel vir die verweer-

der meebring nie. (Ek veronderstel natuurlik dat

daar by elke berekening behoorlik vir onsekere ge-

beurtenisse ("contingencies") toegelaat word.) As 'n

mens bv sou veronderstel dat in die Summers-saak

Tracy se moeder gedurende die periode tot by die

verhoor/.....

70

verhoor van tyd tot tyd geld moes geleen het om aan Tracy

die onderhoud te verskaf wat haar vader sou verskaf

het indien hy nie gedood is nie, sou dit moeilik wees

om te aanvaar dat die betrokke bedrae vanweë 'n reël dat

daar tot op die datum van die delik verdiskonteer moet

word, nie ten volle toegestaan moet word nie.In hierdie

verband wil ek ook daarop wys dat die appellante aan-

vaar dat daar by die verhoor gelet moet word op ge-

beurtenisse sedert die datum van die delik wat die

omvang van die skade kan affekteer. Hierdie houding

is gegrond op wat Schreiner AR in Sigournay se saak,

supra, op 557 G gesê het, nl:

"Where/......

71

"Where there has been a change in the situation between the date of the delict and the date of the judgment this change may affect the amount of the damages to be awarded."

Die houding wat hieruit spreek, skyn my, met eerbied gesê, nie goed te rym met die gedagte dat skadevergoeding soos op die datum van die delik vasgestel moet word nie. Dit skyn eerder in te pas by die gedagte, wat na my mening juis en realisties is, dat daar by die verhoor gekyk moet word na al die gebeure wat dit voorafgegaan het en om skadevergoeding in die lig van al die be-kende feite en die werklikhede te bepaal.

In Nhlumayo se saak het die respondent se advokaat aan die hand van die volgende voorbeeld aan-getoon hoe 'n eiser benadeel word as hy die bedrag

van/

72

van sy skadevergoeding, soos bereken op die datum van

die delik, eers op die datum van 'n verhoor wat (soos

in die Nhlumayo-saak gebeur het) 5 jaar ná die datum.

van die delik plaasvind, sou ontvang. Die voorbeeld

veronderstel iemand wat vir die volgende 10 jaar

elke jaar R1 000 sou verdien en aan sy eie onderhoud sou

bestee. Hy word sodanig beseer dat hy nie meer kan werk en

verdien nie. Vergoeding ten bedrae van R6 144-56,

indien dit op die datum van die delik teen 10% rente

belê sou word, sou aan hom jaarliks vir die volgende 10

jaar 'n bedrag van R1 000 gee, aan die einde van

welke periode die bedrag wat belê is ook uitgeput

sou wees. Dit sou hom dus in dieselfde posisie

plaas/.....
73

plaas as waarin hy sou gewees het as hy nie beseer

is nie. As die som van R6 144-56 egter eers op die

datum van die verhoor (d.w.s. 5 jaar há die datum van

die delik) aan hom betaal sou word, sou R5 000 daarvan

aangewend moet word om te vergoed vir inkomste wat

hy gedurende die eerste 5 jaar verloor het, wat sal

meebring dat hy 'n bedrag van slegs R1 144-56 oor sou

hê om vir die volgende 5 jaar voorsiening te maak.

Dit sou die eiser klaarblyklik nie vergoed vir sy

skade nie. Indien aan die eiser in die voorbeeld

by die verhoor 'n bedrag van R5 000 toegeken sou

word om hom te vergoed vir die skade wat hy tot op

daardie datum gely het, sou 'n verdere bedrag van R3 790

nodig wees om aan hom die volgende 5 jaar elke jaar

R1 000 te lewer.

74

Dit is duidelik uit wat hierbo gesê is dat

'n vergoedingsbedrag, soos op die datum van die delik

bereken, 'n eiser in dieselfde posisie sou plaas as dié

waarin hy sou gewees het indien die delik nie gepleeg

is nie indien dit op, die datum van die delik aan hom

betaal sou word, maar nie wanneer dit later ingevolge

'n toekenning by 'n verhoor aan hom betaal word nie.

Waar nou by die verhoor 'n groter bedrag aan 'n eiser

toegeken word as wat toegeken sou gewees het indien

betaling op die dag van die delik sou geskied het,

beteken dit m.i. nie dat die eiser 'n onbehoorlike

voordeel, t.w. rente (of die ekwivalent daarvan) op

'n ongelikwideerde skadevergoedingsbedrag, ontvang nie

en/.......

75

en ek meen ook nie dat, soos betoog is, die verweer-

der wat die betaling moet doen, daardeur benadeel

word nie.Die eiser kry nie meer as wat nodig is om

hom in dieselfde posisie te plaas as waarin hy sou

gewees het indien die betrokke delik nie gepleeg is

nie. Wat die verweerder betref, is dit waar dat hy

by die verhoor gelas word om 'n groter bedrag te betaal

as wat hy sou hoef te betaal het indien hy op die

dag van die delik betaal het, maar dit volg nie dat

dit vir hom nadeel inhou nie. Hy het immers in die

tydperk tussen die datum van die delik en die datum

waarop hy ingevolge die hofbevel betaling doen die

gebruik van daardie bedrag geld gehad.Daar is in

hierdie/......

76

hierdie verband in die Nhlumayo-saak betoog dat 'n ver-

weerder benadeel kan word deurdat die eiser vóór die ver-

hoor, of selfs tot in 'n laat stadium van die verhoor,

'n onredelik hoë bedrag kan eis en dat die verweerder

vóór of in die loop van die hofverrigtinge 'n realis-

tiese aanbod mag gedoen het, maar dat hy vanweë

reël 34(9) van die Hooggeregshofreëls, soos tans be-

woord, nie toegelaat word om die hof te vra - ek

haal aan uit die advokaat se skriftelike betoogpunte -

"to alter any portion of the judgment other than

costs since the 'interest factor' would be built

into the amount by virtue pf the method of discounting

employed." Ek het reeds my mening oor die beweerde

"interest"/....

77

"interest" gegee . Verder meen ek nie dat 'n onbe-

vredigend bewoorde hofreël genoegsame rede

is om te beslis dat die skadevergoedingsberekenings-

metode wat deur die appellante voorgestaan word, aan-

vaar moet word nie.

Daar is nog 'n verdere betoog van die appellante

Dit lui dat indien die skadevergoedingsbedrag nie soos

op die dag van die delik bepaal word nie, dit eisers

sal aanmoedig om die instel van hulle aksies te ver-

traag, wat tot die nadeel van verweerders sal strek

Ek meen nie dat daar iets in hierdie betoog steek nie

Sover aan my bekend, toon die praktyk dat eisers

gewoonlik so gou as moontlik vergoeding vir hulle

skade/......

78

skade wil ontvang.Die lang versuim wat daar in die

Carstens- en Nhlumayo-saak was om die aksie in te

stel, kon nie deur die advokate verklaar word nie.

Daar is niks wat toon dat dit aan die eisers gewyt

moet word nie.Die reël dat 'n eiser net één maal

ten opsigte van dieselfde skuldoorsaak kan eis (kyk

Evins v. Shield Insurance Co Ltd 1980(2) SA 814(A) op

835 A-E), kan wel meebring dat 'n eiser die instel

van sy aksie sal uitstel totdat hy sekerheid oor die

aard en omvang van sy skade het, maar terselfdertyd

moet in gedagte gehou word dat ingevolge die bepalings

van die bogemelde Wet op Verpligte Motorvoertuig-

versekering 'n eis binne 2 jaar ná die ontstaan van die

skuldoorsaak/....

79

skuldoorsaak ingestel moet word. Ek kan in al die

omstandighede nie aanvaar dat die moontlikheid dat

eisers die instel van hul aksies kan vertraag 'n goeie rede sou wees om voor te skryf dat skadever-goeding in gevalle soos dié waarmee ons hier te doen het soos op die datum van die delik bepaal moet word nie.
Uit hoofde van al die voorgaande kan na my mening nie gesê word dat die verhoorhof in enige van die drie appèlle fouteer het deurdat dit 'n ver-keerde metode gebruik het om die betrokke eiser se skadevergoeding te bepaal nie.

Die pas gemelde bevinding bring mee dat die

bevel/.....

80
bevel van die verhoorhof in die Summers-saak on-

veranderd moet bly staan en dat die appel teen die

beslissing van die hof gevolglik afgewys moet word.

In die Carstens- en Nhlumayo-saak is daar, soos

vroeër aangedui, nog 'n paar punte oor waaraan aandag

gegee moet word.

In die Carstens-saak word die oorblywende

aangeleenthede waaraan nog aandag gegee moet word

in 1985(3) SA op 1023 D-1028 D en 1029 D-G genoem en

behandel.

Die eerste punt wat ter sprake kom, is dié

wat die verhoorhof op 1023 D-F onder die opskrif

"The date of discounting in respect of future medical

expenses/.......

81

expenses" bespreek. Die geleerde regter se siening

van die aangeleentheid is na my mening korrek.Ek

verwys na wat ek reeds hierbo gesê het.

Die volgende aangeleentheid is dié wat op

1023 G - 1024 G van die verhoorhof se uitspraak onder

die opskrif "Adjustment for the probability that Clive

is no longer likely to marry or have children" be-

spreek word. Die verweerder-maatskappy (nou die

appellant) het betoog dat aangesien Clive se toestand

as gevolg van sy beserings sodanig was dat hy na alle

waarskynlikheid nooit sou kon trou en kinders hê

nie, dit vir hom 'n groot besparing sou meebring.

Daar is betoog dat die betrokke bedrag, gekapitaliseer

soos/.......

soos op die datum van die delik, R17 661 was en dat

die skadevergoedingsbedrag waarop hy andersins ge-

regtig sou wees met hierdie bedrag verminder raoet

word. Die verhoorregter het die betoog nie aanvaar

nie, hoofsaaklik omdat, soos dit in sy uitspraak

gestel word, "The various matters assumed by Mr Koch

are in my judgment far too speculative to allow of

any accurate quantification", en hy het gevolglik be-

sluit "to approach. this aspect on a more generalised

basis and to include this as one of the factors to

be taken into account when making a deduction for

general contingencies." (Kyk op 1024 D-F.) Afge-

sien van die rede waarom die verhoorhof nie die

appellant/.......
82

83

appellant se betoog aanvaar het nie, is daar die vraag of dit hoegenaamd geoorloof sou wees om die bedrag wat iemand skade ly deurdat sy verdienvermoë vanweë beserings vernietig is te verminder omdat hy in die toekoms nie sal trou nie en nie kinders sal hê nie en dus die geld wat hy aan 'n vrou en kinders sou bestee het, bespaar. Die appellant beroep hom op Reid v. South African Railways and Harbours 1965(2) SA 181 (D), waar Fannin R gesê het (op 190 F-H):

"The plaintiff' s physical condition and in particular the total loss of his sexual and procreative functions renders it unlikely that he will ever marry. While this factor is to be taken into account in estimating the damages suffered by him as a result of

loss/

84
loss of amenities of life, it should, I think,also be taken into account in estimating the compensation to be awarded to him for his loss of earning capacity. This is so because if he does not marry he will not have to maintain a wife or children, and if he does marry he will not have any natural children to maintain."

Ek vind dit moeilik om hierdie siening van die aan-geleentheid te aanvaar,As 'n besering iemand se -verdienvermoë vernietig en hy as gevolg daarvan R50 000 verloor wat hy sou verdien het indien hy nie beseer is nie, dan - so kom dit my voor - beloop sy skade R50 000, of hy daarna trou of nie. Dit mag wel wees dat indien so iemand nie trou nie hy minder uitgawes sal hê as wat hy sou gehad het indien hy getrou het,maar hoe dit kan beteken dat die ver-

lies/

85

lies van sy verdienvermoë minder as R50 000 is en dat dié bedrag derhalwe verminder moet word, is vir my nie duidelik nie. Maar hoe dit ook al sy, dit is nie nodig om 'n finale mening oor hierdie aangeleentheid te gee nie. Aaron Wnd R het, soos hierbo aangetoon
is, 'n toelating gemaak vir die waarskynlikheid dat Clive nie sou trou nie, en ek vind my nie bereid om te sê dat sy besluit gewysig moet word nie.
Die volgende punt waaroor beslis moet word, word onder die opskrif "Adjustment to the mortality tables for extra health risks" op 1024 G - 1027 C van die verhoorhof se uitspraak behandel.Dit gaan hier in hoofsaak om die getuienis wat 'n neurochirurg, Dr

Cluver/

86

Cluver, afgelê het. Ek is nie voornemens om hierdie

getuienis te bespreek nie. Ek vind dit voldoende om

"te sê dat ek al die getuienis en die betoog van die

appellant se advokaat oorweeg het en dat ek nie daarvan oortuig is dat daar voldoende rede bestaan om die verhoorhof se bevinding oor die aangeleentheid te wysig nie.
Die volgende punt wat bespreek moet word, is dié wat onder die opskrif "Allowance for general contingencies" op 1027 D-1028 D van die verhoorhof se uitspraak behandel word. Die omstandighede waar-in hierdie hof sal ingryp in 'n verhoorhof se bevinding oor wat vir gebeurlikhede toegelaat moet word, blyk

uit/

87

uit die volgende passasie in die uitspraak van Trollip

AR in Shield Insurance Co Ltd v. Booysen 1979(3) SA

953 (A) op 965 G-H:

"As the determination of allowances: for

such contingencies involves, by its very

nature, a process of subjective impression

or estimation rather than objective calculation,
in other words, allowances on which judicial
opinions may vary appreciably, this Court

will not interfere with such determination

by a trial Court and substitute its own

estimates, unless the learned trial Judge

misdirected himself in some material respect,

or our own estimates and his are strikingly
disparate, or we are otherwise firmly
convinced that his estimates are wrong (see
Omega Africa Plastics (Pty) Ltd v. Swisstool

Manufacturing Co (Pty) Ltd 1978(3) SA 465

(A) at 474 B-D and authorities there cited)."

Gedagtig hieraan, en ná oorweging van die getuienis en die betoë wat voor ons gelewer is, vind ek my nie

bereid/......

88

bereid om te bevind dat die verhoorregter se be-

slissing gewysig moet word nie.

Daar bly nou nog die punt oor wat die ver-

hoorregter onder die opskrif "Costs arising out of

the appointment of a curator bonis" op 1029 D-I van

sy uitspraak bespreek. Die bedrag van die koste

wat hier ter sprake is, word tot 'n groot hoogte be-

paal deur die bedrag van die skadevergoeding wat aan

Clive toegeken word. Waar ek tot die gevolgtrekking

gekom het dat die verhoorhof se toekenning nie ver-

steur moet word nie, is daar geen goeie rede om die

bedrag van die koste wat deur die verhoorhof bepaal

is, te wysig nie.

Wat/.....

Wat Carstens se saak betref, moet nog net

die volgende gesê word. Die respondent gee toe dat

vanweë die bepalings van art. 21(1A) van die Wet op

Verpligte Motorvoertuigversekering, 1972, die bevel

van die hof a quo gewysig moet word om te bepaal dat

rente op die toegekende skadevergoedingsbedrag eers

ná verloop van 14 dae ná die hofbevel begin loop.

Die respondent gee ook toe dat die hofbevel gewysig

moet word om te bepaal dat rente op die koste eers

vanaf die datum van die takseermeester se allocatur

loop.

In Nhlumayo se saak is daar een verdere

aangeleentheid/.....

89

aangeleentheid waaraan aandag gegee moet word. Dit

is die volgende.Die verhoorhof het, met die oog

op gebeurlikhede, beslis dat die skadevergoedings-

bedrag ten opsigte van die tydperk tot op die datum

van die verhoor met 5% verminder moet word, en die

vergoedingsbedrag ten opsigte van die tydperk ná die

datum van die verhoor met 16⅔% Die appellant betoog

dat die hof fouteer het en albei bedrae met 33⅓%

moes verminder het. Daar is na my mening nie vol-

doende rede om die geleerde regter se beslissing

te wysig nie en ek vind dit nie nodig om die aan-

geleentheid in besonderhede te bespreek nie.

In die lig van al die bostaande word soos

volg/....
90

91

volg beveel:

(1)In die saak General Accident Insurance Co (SA) Ltd v. Naomi Gloria Summers:
Die appèl word met koste afgewys.
(2)In die saak Die Southern Versekerings-assosiasie Bpk v. Hendrik Michiel Carstens N O:

(a)Die appèl word met koste afgewys, insluitende die koste van twee advokate.

(b) Die laaste sin van die verhoorhof se
bevel word gewysig om soos volg te
lui:

"Defendant is to pay interest at the rate of 11 per cent per annum on the aforesaid amount as from the 15th day after the date of judgment to the date of payment, and on the taxed costs as from the date of the

taxing/

92

taxing master's allocatur to the date of payment."

(3) In die saak General Accident Insurance

Company of South Africa Limited v. Mhlengani

Nhlumayo:

Die appèl word met koste afgewys, insluitende

die koste van twee advokate.

WND HOOFREGTER

JANSEN, AR VILJOEN, AR HOEXTER, AR Stem saam BOTHA, AR

IN THE SUPREME COURT OF SOUTH AFRIC A (APPELLATE DIVISION)

In the matter between:

1) ABDULLAH MOHAMED OMAR lst Appellant
HOWARD SIKOLAKE MARAWU 2nd Appellant
MARCUS CHINNOSAMY SOLQMON 3rd Appellant
LESLIE ANDREWS 4th Appellant
DERRICK RABINDRANATH NAIDOO 5th Appellant
NEVILLE NAIDOO 6th Appellant

and

THE MINISTER OF LAW AND ORDER lst Respondent

THE MINISTER OF JUSTICE 2nd Respondent
OFFICER COMMANDING,

VICTOR VERSTER PRISON 3rd Respondent

THE STATE PRESIDENT 4th Respondent

THE COMMISSIONER OF POLICÉ 5th Respondent

2) MARJORIE FANI & OTHERS Appellants

and

THE MINISTER OF LAW AND ORDER lst Respondent

THE MINISTER OF JUSTICE 2nd Respondent

THE OFFICER COMMANDING

ST ALBAN'S PRISON 3rd Respondent

THE OFFICER COMMANDING

NORTHEND PRISON 4th Respbndent

3) The State President
2.

3) THE STATE PRESIDENT lst Appellant
THE GOVERNMENT OF THE REPUBLIC

OF SOUTH AFRICA 2nd Appellant

THE MINISTER OF LAW AND ORDER 3rd Appellant

and

MARY CAMERON BILL Respondent

CORAM: RABIE, ACJ, JOUBERT, VILJOEN, HOEXTER, JJA et BOSHOFF, AJA

HEARD: 3 March 1987

DELIVERED:

JUDGEMENT

HOEXTER, JA,

In these three appeals I have had the

advantage.....

3

advantage of reading the judgment prepared by RABIE, ACJ. In the Fani case I agree with RABIE, ACJ that the appeal should be dismissed with costs, including the costs of two counsel. In the Omar case I am unable to agree that the appeal should be dismissed with costs. For the reasons set out later in this judgment I consider that in the Omar case the applicants in the Court below were entitled to some of the relief claimed by them. Although I would allow the appeal in part only, the order I have in mind represents substantial success on appeal and in my view they should be awarded the costs of the appeal In the Omar case I would make the following order:

"(1) The appeal succeeds to the limited extent hereunder indicated. The respondents will bear the costs of the appeal inclu= ding the costs of two counsel.

(2) The order of the Court a quo is set aside and the following order is substituted therefor:-

(a) It

4.

(a)	It is declared that the detainees are entitled as of right. to access to their legal advisers and that the consent of the first and/or fifth respondents is not required for such access;
(b)	It is declared that reg 3(10)(a) and rules 5(1), (2) and (7) are invalid in that they are ultra vires the empowering provisions of sec 3 of Act 3 of 1953;
(c)	The respondents will pay the costs of these proceédings including the costs of two counsel

In the Bill case I am unable to agree that the appeal succeeds. I am of the opinion that the judgment of LEVESON, J,should be affirmed. I would dismiss the appeal with costs, including the costs of two counsel.

In order to shorten this judgment it is conve= nient at the outset to indicate in summary form the larger respects in which I find myself in disagreement with the views expressed and the conclusions reached by the ACTING CHIEF JUSTICE.

(1)

5.

(1)	I respectfully disagree with the conclusions reached by RABIE, ACJ that reg 3 does away completely with the audi alteram partetn rule.
(2)	I find myself in entire agreement with the view stated by GOLDSTONE, J (and concurred in by COETZEE, DJP and HEYNS, J) in Momoniat v Minister of Law and Order and

Others, Naidoo and Others v Minister of Law and Order and Others 1986(2) at 2751 - 276A that reg 3(3) goes no further than to deny a detainee the right to be heard prior to the Minister's order for the detainee's further detention; and that reg 3(3) in no way excludes the right of a detainee to make representa= tions to the Minister after the latter has ordered the former's further detention. I furrher agree with GOLDSTONE, J (at 276F/G) that the Minister is legally obliged to consider such representations.

(3) I agree with the criticism made by RABIE, ACJ of the

reliance

6

reliance which the Court a quo in the Bill case placed on the decisions of this Court in Turner v Jockey Club of South Africa 1974(3) SA 633 (A) and in Ministerof Law and Order and Others v Hurley and Another 1986(3) SA 568 (A)- I nevertheless consider that the reasoning of LEVESON, J is in the main correct; and that he properly granted the order (at 276B/D) which he did. In order to avoid any misunderstanding I should add that I fully endorse the following observations of KANNEMEYER, J in Nqumba v State President 1987(1) SA 456 (E) at 481 D/E in regard to the effect of the judgment of

LEVESON, J:-

"I do not understand the judgment in Bill's case supra to mean that the Minister is corapelled to provide reasons in every case in which he makes an order in terms of reg 3(3). He is only required to do so if he is asked to do so."

(4) I agree that the phrase "no person, other than the

Minister

7
Minister " in reg 3(10) clearly includes a
legal representative of the detainee. I differ, however, from the view of RABIE, ACJ that ref 3(10)(a) is not ultra vires the Act. I likewise
differ from the view that sub-rules 5(1) and 5(2)
are not ultra vires the regulations. In this respect

I agree (albeit for somewhat different reasons) with the conclusion reached by the Natal Full Court in Metal and Allied Workers Union v State President 1986(4) 358 (N) at 376H/I, that, insofar as they make

access by a detainee to his lawyer dependent on permission by others, reg 3(10)(a) is ultra vires the power of the State President and rule 5(1) is ultra vires the power of the Minister of Justice. In my judgment rule 5(2) is likewise ultra vires.

I shall begin by considering the appeal in the Bill case. In terms of reg 3(3) the Minister ordered

the

8.

the detainee's detention to continue for the duration of the emergency. Reg 3(3) empowers the Minister to order the further detention of a detainee without having to hear the detainee before making the order. In his judgment RABIE, ACJ remarks:-

"This being so, I find it difficult to accept that it was nevertheless the intention that the Minister would be obliged, after he has made an order, to inform the detainee of the grounds on which he made the order."

I prefer to adopt a rather different approach to the inquiry. When one deals with an enactment which empowers.. a functionary to make an order prejudicially affecting the rights of another the principle which ordinarily governs the situation is enshrined in the maxim "audi alteram partem " That is the broad and inveterate rule. It at once follows, so it seems to me, that in the instant case the question to be asked is not whether in the light

of .

9.

of the abrogation in reg 3(3) of the detainee's right to

be heard before the ministerial order is made one is never=

theless able to perceive an intention in the regulations that the detainee has a right to be heard while he remains in detention after the ministerial order. The correct approach, with respect, is surely the directly opposite one. The real question to be asked is whether the contrary intention is manifest. One must examine the regulations in order to see whether they indicate, expressly or by necessary implication, that after the ministerial order has been made the detainee is deprived of his right to be heard.

As a matter of everyday psychology it is no doubt true (as is pointed out by H Corder, "The content of the audi alteram partem rule in South African administrative law", 1980 THRHR 156 at 162) that it is far more difficult to induce an official to change his mind after he has made

it

10.

it up than before. Our Courts nevertheless recognise that in a given situation the dictates of natural justice may be satisfied by affording an affected person some sort of hearing only after the prejudicial order has been made. The following remarks of FAGAN, J in Everett v Minister of the Interior 1981(2) SA 453 (C) at 458 D/E, represent, I" think, fair statement of the position:-

"The more usual application of the rule inquasi-judicial decisions is for a hearing to take place, or representations to be received prior to the decision being arrived at. But that is not always the position. Where expedition is required, it might be necessary not to give the affected person the opportunity of presenting his case prior to the decision, but only after. He thus obtains the opportunity of persuading the official to change his mind."

(See further the authorities cited and discussed by GOLDSTONE, J in Momoniat' s case (supra) at 274D - 275C)

Having mentioned that the ministerial order

for

11.

for further detention takes effect immediately, RABIE, ACJ proceeds to say in his judgment:-

" It seems to me, therefore, that when the Minister makes an order for a person's further detention in terms of reg. 3(3), the order is a final one, and that there is thereafter no obligation on the Minister to. inform the detainee of the grounds on which it was made and then, after considering such representations as the detainee may wish to make in regard to such grounds, to reconsider the order made by him."

It is clear, of course, that if the ministerial order for

further detention were in truth to be a "final" one, there would

be no room for the application of the audi alteram partem rule subsequent to the making of the order. However, the order cannot be regarded as "final" unless its sub= sequent revocation or variation by the Minister at any time during the further detention is legally impermissible Now although the power conferred on the Minister in terms of reg 3(3) is an awesome one, it is not an arbitrary or

autocratic

12.

autocratic power. The Minister may make an order for further detention only if he is of the opinion that such order is necessary for the purposes stated in reg 3(1) -see State President and Others v Tsenoli 1986(4) SA 1150 at 1184 E/F. Not surprisingly the regulations make express provision for the very contingency that the opinion entertained by the Minister at the time when he makes his order for further detention in terms of reg 3(3) may undergo change during the course of the detainee's further detention. Reg 3(6) provides that the Minister may at any time by notice in writing signed by him order that a person detained in terms of reg 3 be released on such condition or conditions, if any, as may be determined in the notice. Since the ministerial order in terms of reg 3(3) is final only unless and until he changes his mind the application of the audi alteram partem rule during detention subsequent to the order is not excluded.

The

13.

The burden clearly rests on him who seeks to displace the application of the audi alteram partem rule in a particular case to make out that the ordinary rule must of necessity be ousted. In regard to the period of further detention following upon the Minister's order in terms of reg 3(3), counsel for the Minister has not perSuaded me that such necessity exists.

For the reasons aforegoing I am impelled to the conclusion that after the Minister has in terms of reg 3(3) ordered the further detention of a detainee the lattef is entitled to require the Minister to furnish him in writing with the grounds for such further detention; that the Minister is in law obliged to inform the detainee in writing of such grounds; and that the Minister is in law obliged to give due consideration to such written representations as the detainee may make in response thereto.

14.

I pass then to a consideration of the validity of reg 3(10)(a) and rule 5(1). Their validity is in issue in both the Bill and Omar cases. It is useful to begin by examining the scope and purview of reg 3(1). That sub-regulation reads:-

"3. (1) A member of a Force may, without

warrant of arrest, arrest or cause to be arrested any person whose detention is, in the opinion of such
member, necessary for the maintenance

of public order or the safety of the

public or that person himself or for the termination of the state of emergency, and may, under a written order signed by any member of a

Force, detain or cause to be detained,

any such person in custody or in prison." (My underlining).

The detention of persons authorised by reg 3(1) is designed to serve the following different purposes: (a) the maintenance of public order; or (b) the safety of the public; or (c) the safety of the person detained; or (d) the termination of the state of emergency. Of particular relevance in the context of these two appeals

is

15.

is the following feature of reg 3(1). It is apparent at once that purposes (a) and (b) on the one hand, and purpose (c) on the other, contemplate two separate and distinct classes or categories of detainess. In what follows I shall, for the sake of brevity, refer to the former class of detainees as "category 1"; and to the latter as "category 2".

In times of national crisis the detention of category 1 detainees is an expedient not infrequently adopted. It is conveniently described as "preventive justice" . A pithy definition of the notion underlying preventive justice was given by the House of Lords seventy years ago in the case of Rex v Halliday (1917)AC (HL) 260. Observing in the course of his speech that in the laws of England it was no new thing, LORD ATKINSON remarked (at 273):-

"Preventive

16.

"Preventive justice, as it is styled, which
consists in restraining a man from committing
a crime he may commit but has not yet committed,
or doing some act injurious to members of the
community which he may do but has not yet
done "

(Reference to the above definition is made by STRATFORD, ACJ in Sachs v Minister of Justice 1934 AD 11 at 36.) On the other hand the detention without trial of a category 2 detainee represents perhaps a more recent and novel expedient. However that may be, one thing is tolerably clear. The detention of a category 2 detainee is very far removed from the concept of preventive justice as expounded by LORD ATKINSON in Rex v Halliday (supra) . Preventive justice provides for the detention without trial of a person suspected of having a propensity to the commission of future crimes or future acts injurious to the public. A category 2 detainee is not suspected of a propensity to any sort of wrongdoing. It is simply thought that his detention is necessary in the interests

of
17.

of his own safety; that is to say, in order to shield him from danger to life or limb. For purposes of this judgment the detention of category 2 detainees may con= veniently be referred to as "protective justice". To sum up: preventive justice is designed to nip in the bud latent criminal or subversive tendencies on the part of persons suspected of being potential wrongdoers. Protec=tive justice is designed to protect persons who safety may be in jeopardy. Whereas detainees in category 1 are seen as potential criminals detainees in category 2 are seen simply as potential victims of the violence of others.

In connection with rule 5(1) RABIE, ACJ expresses the opinion that:-

"...it must.... be taken to be implied that leave can be refused only on grounds which are related to the emergency."

If in the above-quoted statement the words "grounds

which

18.

which are related to the emergency" are intended to signify "grounds which are related to the purposes of the emergency" I would respectfully assent to the propo= sition. Since those purposes are clearly reflected in reg 3(1) it is not difficult to imagine grounds fór refusal of access to lawyers which are related to the purposes of the emergency. For example, if a detainee is denied access to his lawyer because it is believed that such access, directly or indirectly, might imperil the maintenance of public order or public safety, these would be grounds related to the purposes of the emergency And if the detainee in question were a category 1 detainee there might well be room for such belief. It is noteworthy, for instance, that in dealing with the whole problem of communication between a detainee and persons outside the place of detention, the State President in paragraph 16 of his affidavit says, inter alia:-

"Die

19.

"Die vraag of 'n spesifieke aangehoudende kontak met persone buite die plek van aan= houding geweier moet word aldan nie, kan slegs behoorlik beslis word met inagneming van inligting aangaande die aangehoudende se deelname en rol in die oproer en geweld wat gepleeg is of verwag kan word."

But what of the category 2 detainee? One asks oneself what possible room there could be for a belief that access to his lawyer by a person detained solely in order to promote his own personal safety might imperil his own personal safety; or imperil public order or public safety. In my opinion no possible room for such a belief exists.

In the judgment of RABIE, ACJ there are fairly lengthy quotations from the affidavits respectively filed by the State President and the Minister of Justice. Upon a careful reading of these two affidavits I find in them nothing at all which, in relation to a category 2 detainee, suggests the remotest justification for denying him access to his lawyer. In my view no such

justification

20.

justification exists. In these circumstances one must find readily applicable to the present case the oft-quoted dicta of VAN DEN HEEVER, JA in R v Pretoria Timber Co (Pty) Ltd and Another 1950(3) SA 163 (A) at 181 F/G:

"Where Parliament has conferred vast powers of legislation upon the Executive, the Courts should not in my opinion be astute to divest themselves of their judicial powers and duties, namely to serve as buttresses between the Executive and the subjects. A point may arise where a regulation made pursuant to such powers is so unreasonable that the Courts will say Parliament could, although it used the widest language, never have contemplated that such a measure be countenanced."

Insofar as the provisions of reg 3(10) (a) and rule 5(1) enact that access to his lawyer by a person detained solely for the purpose of securing his own personal safety is dependent upon the permission of others I have no hesitation in concluding that the critical point to which VAN DEN HEEVER, JA made reference is reached in the present case. I find myself

quite

21 .

quite unable to assign to Parliament the contemplation of so manifestly indefensible an encroachment on a right which our law properly regards as a fundamental one.

By making access to a lawyer in the case of a category 2 detainee subject to permission, reg 3(10)(a) and rule 5(1) enjoin something to be done which cannot in any reasonable way advance or be related to the purposes mentioned in reg 3(1). To that extent they are bad in law.

The question which then arises is this. How stands the matter if it is to be supposed that in re=

lation to category 1 detainees, at any rate, the restric=

tions on access to lawyers imposed by reg 3(l0)(a) and rule 5(1)

are valid? It seems to me that even on that supposition the position cannot be retrieved. Inasmuch as the provisions of reg 3(10) (a) in no way differentiate cate= gories of detainees those provisions must, in the present context, be seen as one and inseparable. Exactly the

same

22.

same is true of rule 5(1). One does not know and one cannot

know whether a detainee has been detained because his

detention is considered necessary for the maintenance of

public order or for reasons of public safety or, on the

other hand, whether his detention has been prompted by

tender regard for his own safety. It follows that the

provisions of each of these enactments must stand or fall

together. If the provisions are bad in part, they are

in law bad altogether. My conclusion is accordingly

that since those provisions are obnoxious in regard to

category 2 detainees they are in law totally obnoxious

and void in regard to all detainees. To the extent that

reg 3(10)(a) and rule 5(1) make a detainee's access to

his lawyer dependent on the permission of another or others each enactment is, in my opinion, ultra vires and invalid.

In the view which I take of the matter it is

unnecessary to determine the more difficult question

whether.....

23

whether, assuming that reg 3(1) had omitted the words "or that person himself" reg 3(10) (a) and rule 5(1) would be legally valid; and I refrain from expressing any opinion thereon.

G G HOEXTER, JA

---