---

THABO ISAAC KHAOLA
EN
DIE STAAT

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA (APPèLAFDELING) In die saak tussen:

THABO ISAAC KHAOLA Appellant

EN

DIE STAAT Respondent
Coram: CILLIé, HOEXTER et HEFER, ARR Verhoor: 17 Augustus 1984 Gelewer: 3 September 1984

UITSPRAAK CILLIé, AR :

Op Dinsdagoggend, 1 Maart 1983, kort

na agtuur het Michael Thaele (die oorledene) en Thabo

Khaola .... / 2

2

Khaola (die appellant) saam in 'n huurmotor uit Wel-kom vertrek. Die oorledene was die bestuurder en die appellant sy enigste passasier. Die voertuig was een van 'n vloot huurmotors wat behoort het aan 'n man, in die omgang bekend as Salut; dit was 'n Toyota Hi-Ace bussie (hierna die bussie genoem) en twee naamplate met besonderhede van die eienaar was aan sy buitekant aangebring. Die appellant was tot kort tevore ook 'n huurmotorbestuurder in Welkom; hy was in diens van 'n sekere Kodisang.
'n Derde huurmotorbestuurder van die omgewing, Paulos Morapedi, was dieselfde oggend teen ongeveer twaalfuur op pad van Welkom na Hennenman.
Na aan die laasgenoemde dorp kry hy die appellant by

die .... / 3

3

die bussie langs die pad. Die appellant het hulp

gevra want die motor van die bussie wou nie loop nie.
Morapedi het vasgestel dat die fout by die vergasser

lê en nadat hy die petrolfiltreerder skoongemaak het,
het die masjien weer gewerk. Op 'n vraag van Morape-
di het die appellant geantwoord dat hy in Salut se
diens was; Moraredi het aan die naamplate gesien dat
die bussie aan Salut behoort. Terwyl hy met die her-
stelwerk besig was, hetorapedi he hy by een geleentheid die bus-
sie se voordeur aan die bestuurderskant oopgemaak.
Aan die middelste stoel, dit is die passasiersitplek

langs die bestuurder s'n, het hy bloed opgemerk.
Hy het getuig:

"Hierdie bloed was op die sitplek waar

die .... / 4

4

die passasier sit, maar by die om-gewing wat hy sit was daar nie meer bloed nie. Net na die kante toe, jy kon sien dat die bloed daar uitge-

loop het."

Die bloed was reeds droog gewees. Morapedi het die

appellant gevra waar die bloed vandaan kom en die

antwoord was dat die mense wat hy, die appellant,

die vorige aand opgelaai het, baklei het.

Met sy vertrek het Morapedi ge-

sê die appellant moet voor hom ry "so as daar enige

moeilikheid kom kan ek hom help." Op die pad na

Hennenman het die appellant eers stadig gery en toe

skielik vinniger. Hoewel Morapedi sy motor se
flikkerligte aangeskakel en sy spoed vermeerder
het, kon hy die appellant nie inhaal nie. Hy het

agterdogtig .... / 5

5

agterdogtig geraak en die aangeleentheid by die

polisiestasie op Hennenman aangemeld.

Tussen een- en tweeuur die-

selfde Dinsdagmiddag het 'n jong skoolseun op die

lyk van die oorledene afgekom. Dit het in lang

gras gelê, ses tot sewe meter van die teerpad af

wat van Welkom na Kroonstad loop; die besondere

plek is sowat 20 kilometer van Kroonstad geleë.

Die eienaar van die plaas waaroor die pad loop, het

die polisie ontbied. Hy het ook getuig dat die

vel van die lyk op plekke nerf-af was maar dat daar

in die omtrek geen teken van onlangse gras- of veld-
brande was nie. Die speurdersersant wat later in
die middag die lyk kom haal het, het verklaar dat

dit...../ 6

6

dit ten volle gekleed was behalwe dat een voet nie

'n skoen aangehad het nie. Omtrent die toestand

van die klere sê hy:

"Daar was nie baie bloed aan die hemp nie. Die meeste van die bloed was aan die broek. Af met die linkerbeen, dit is die voet wat nie 'n skoen aange-

had het nie."

Sy getuienis was verder dat die hemp twee gate gehad

het, een aan die linkerkant van die bors in die omge-
wing van die tepel en die ander net regs van die mid-

dellyn van die liggaam onderkant die ribbes. Hier-
die getuie het ook geen tekens van brand in die om-
gewing of aan die klere van die lyk opgemerk nie maar
wel gesien "dat die vleis op sy liggaam begin afgaan."

Die distriksgeneesheer, dr F M

Peters .... / 7

7

Peters, het met die lykskouing twee steekwonde reg

van voor aan die liggaam gevind. Die eerste was

in die linkerbors by die sesde ribspasie; dit het

tot in die hart gedring en sou onmiddellik sterk

bloeding veroorsaak het, so sterk dat dit sou uit-

spuit. Hierdie wond was die oorsaak van die dood.

Die tweede wond was regs van voor onder die ribband.

Dit het tot in die maag gedring. Die dood sou
waarskynlik na vyftien minute ingetree het. Die
geneesheer het bevind dat die wapen, dit was 'n mes,
met die stekery dwars gedraai was. Na die genees-
heer se mening kon die meswonde toegedien gewees het
terwyl die oorledene agter die stuurwiel van die
bussie gesit het; as hulle toegedien was terwyl die

aanvaller .... / 8

8

aanvaller en die slagoffer gestaan het, sou hy 'n
ander vorm van ingangswond verwag het. Verder
het hy ook 'n aantal vry ernstige brandwonde aan die

lyk opgemerk, aan die nek, bors, boarms en bo-op
die een voet. Daar bestaan, volgens sy getuienis,
'n sterk vermoede dat die liggaam se klere uitge-
trek is, 'n ontvlambare stof op die liggaam uitgegooi
en ontbrand is, en die klere toe weer aangetrek is.

Die appellant het ongeveer agt-
uur die betrokke aand by sy suster in Namahadistad,
Qwa Qwa, opgedaag. Hy het onverwags en alleen in
die bussie daar aangekom en aan sy suster gesê dat
hy maar net kom groet het. Hy het ook aan haar ver-
tel dat dit sy voertuig was, dat hy dit gekoop het

vir .... / 9

9

vir R8000 en R3000 as 'n deposito betaal het; die

balans het hy ook reg gehad om te betaal. Hy het

nie by haar oorgebly nie en het skynbaar nie daar
klere kom haal nie.

Van Qwa Qwa het die appellant

na die Witwatersrand gegaan. In die bussie was
'n sakkie met geld wat deur die oorledene ingesamel
en gebruik was; die appellant het die geld geneem
om, onder andere, petrol te koop. Die draadloos-

stel wat in die bussie ingebou was, het hy uitge-
haal, verkoop en nie vervang nie. Ongeveer tien
weke lank het hy die bussie as huurmotor aan die
Witwatersrand en tot sover as Zeerust gebruik.
Daar ontmoet hy 'n ou vriend, Benjamin Tolo, wat

namens .... / 10

10

namens die Staat getuig het dat hy en die appellant

saam by Tolo se ouers gewoon het. Aan Tolo het hy

vertel dat die bussie aan sy pa behoort. Hy het ook

aan Tolo 'n slagtersmes gegee om te bewaar. Die lem

van die mes was 15 sentimeters lank en die hef amper

tien sentimeters. Dit is die mes waarmee die oorle-

dene doodgesteek is en wat later as bewysstuk in die
Verhoorhof gedien het. Daar was ook sprake van 'n
knuppel in die bussie maar dit kon later nie gevind
word nie.

In opvolging van inligting wat

ontvang is, het konstabel Patrick Mdhluli van die
Spoorwegpolisie die appellant op Vrydagaand, 13 Mei

1983, by die Johannesburgse stasie opgespoor. Die

bussie .... / 11

11

bussie was geparkeer op die terrein vanwaar busse

passasiers na die tuislande vervoer. Konstabel

Mdhluli het gewag totdat die appellant in die bus-

sie geklim het en hom toe genader. Op vrae van die

konstabel het die appellant geantwoord dat dit sy

bussie was en dat die dokumente met betrekking tot

die voertuig by die huis was. Toe het konstabel
Mdhluli die appellant in hegtenis geneem. Volgens
die bussie se afstandsmeter het dit bykans 6000 kilo-
meter afgelê sedert die oorledene en die appellant
Welkom verlaat het. Die voertuig was erg beskadig
en dit sou ongeveer R1200 gekos het om al die skade
te herstel.

Later, in November 1983, het die

appellant .... / 12

12

appellant in die Rondgaande Plaaslike Afdeling van die Hooggeregshof te Virginia tereggestaan op aanklag-te van moord en roof met verswarende omstandighede. Hy is op albei klagte skuldig bevind. Na 'n bevind-ing dat daar geen versagtende omstandighede by die pleging van die moord teenwoordig was nie, is hy op die eerste aanklag ter dood veroordeel; op die tweede skuldigbevinding is hy 'n vonnis van twaalf jaar ge-vangenisstraf opgelê. Met verlof van die Verhoorhof kom hy in hoër beroep teen die skuldigbevinding aan moord, die bevinding dat daar geen versagtende om-standighede was nie, die skuldigbevinding aan roof met verswarende omstandighede en die opgelegde vonnis in dié verband.

Die..../ 13

13

Die appellant se verweer was 'n

poging om die erkende en bewese feite te laat pas

in 'n agtergrond van beweerde diefstal en bedrog.
Die hooftrekke van die verweer is die volgende:
Toe die appellant nog 'n huurmotor bestuur het, het
hy en die oorledene besluit - en die besluit met 'n
eed bekragtig, sê hy - om 'n huurmotor wat deur die
een of die ander bestuur word, te steel en tot hul
eie voordeel saam te gebruik in die omgewing van
die Witwatersrand. Nadat hy, die appellant, uit
sy werk ontslaan is, het hulle, desnieteenstaande,
besluit om met hulle plan voort te gaan. Dit
sou beteken dat die voertuig wat die oorledene be-
stuur, gesteel moes word. Die appellant het die

oorledene .... / 14

14

oorledene versoek om hom die betrokke Dinsdagoggend

na 'n plaas in die omgewing van Welkom te neem waar

hy 'n slagskaap wou koop. Die skaap moes geslag
word in verband met 'n reinigingseremonie; sy vader
het sowat twintig jaar te vore gesterf en hy het
toe nie die reinigingseremonie bygewoon nie. Sy
oom het hom vertel dat dít die rede was waarom hy
nie weer werk kon kry nie en dat nog 'n seremonie
wat hy sou bywoon, gehou moes word. Uit sy getuie-
nis blyk dit dat hy die mes, waarna reeds verwys is,
vir sy eie beskerming aangeskaf het toe hy nog 'n
huurmotor bestuur het. Aanvanklik het dit gelyk
of hy die slagmes die besondere oggend saamgeneem
het om die skaap mee te slag. Volgens later

getuienis .... / 15

15

getuienis, egter, sou die slagtery eers by die huis

op Welkom plaasvind. Daar was inderdaad geen rede

waarom hy die mes moes saamneem nie en hy sê dat

hy dit sommer uit gewoonte geneem het toe hy dit

tussen sy klere gekry het.

Volgens die appellant het hy en
die oorledene die besondere oggend sterk drank ge-
bruik. Voor hulle vertrek uit Welkom het hulle
een bottel Klipdrift-brandewyn en ses blikkies
bier gekoop. Hy het vir die aankope R5 bygedra en
die oorledene R10. In die ry het hy drie blik-
kies bier en helfte van die brandewyn, en die oor-

ledene die res van die brandewyn en twee blikkies
bier gedrink. Hulle het die plan bespreek. Die

oorledene .... /16

16

oorledene wou nie daarmee voortgaan nie. Hulle

was albei dronk, hulle het gestry en mekaar uitge-

vloek. Die oorledene het die appellant geklap en

toe het hulle mekaar met vuiste bygedam. Die bus-

sie het van die pad af geloop en teen 'n draadheining

tot stilstand gekom. Die oorledene het 'n knuppel

agter sy sitplek uitgetrek, uitgeklim en agter om
die bussie geloop om die appellant te gaan slaan.
Die appellant het aan sy kant uitgeklim terwyl hy
die mes uit sy sak trek om homself te verdedig.
Toe die oorledene sy regterhand lig om die appellant
met die knuppel te slaan, het laasgenoemde met sy

linkerhand die oorledene se regterhand gegryp en
vasgehou. Toe het hy die oorledene tweekeer met

die.../ 17

17

die mes gesteek. Die oorledene het geval.

Omdat die oorledene nog geluide

gemaak het, het die appellant hom voor in die bus-

sie getel en op die sitplekke laat lê. Met moeite

het hy die bussie weer op die pad gekry en toe weg-

gedraai in die rigting van Kroonstad sodat hy die

oorledene gou by 'n hospitaal kon bring. Hy het

egter na 'n kort rukkie opgemerk dat die oorledene

geen geluide meer maak nie en dood was. Hy het

toe stil gehou en die lyk afgelaai op die plek waar

dit later gevind is. Die naamplate aan die bus-

sie het hy ook afgehaal en in die veld weggegooi.
Kort na sy vertrek het die bussie gaan staan en

Morapedi het hom te hulp gekom. Hy is toe eers

na .... / 18

18

na sy suster in Qwa Qwa om klere te gaaan haal en

daarna het hy en Tolo saam die bussie aan die Wit-

watersrand en in Wes-Transvaal as huurmotor gebruik.

Die volgende aspekte en besonder-

hede van die appellant se getuienis is van belang

by 'n oorweging yan die korrektheid van die Verhoor-

hof se afleidings en bevinding dat sy skuld bo re-

delike twyfel bewys is. Die hoeksteen van die

appellant se saak is die beweerde ooreenkoms tussen

hom en die oorledene. Hy het verklaar dat die

oorledene aanvanklik met die dieftige voorstel na
hom toe gekom het en bereid was om die plan deur te
voer selfs nadat hy, die appellant, uit sy werk
ontslaan is. Die vraag waarom die oorledene dan

op..../ 19

19

op die betrokke Dinsdag wou kop uittrek, bly on-

beantwoord. Dit is onwaarskynlik dat 'n man soos
die oorledene so'n plan sou beraam of selfs daar-
aan sou deelneem. Al word toegegee dat daar mak-

lik van 'n afgestorwene goed gepraat word, kan sy
werkgewer se onbetwiste en herhaalde getuienis dat
hy die oorledene vertrou het, nie geringskat word
nie. Die Verhoorhof het tereg tot die gevolgtrek-
king gekom dat die oorledene volgens getuienis 'n "be-
troubare en verantwoordelike werknemer van Salut" was.
Die vraag kan gestel word waarom hy sy werk sou prys-
gee vir 'n gevaarlike onderneming waarin hy en die
appellant as diewe en die bussie as gesteel uitgeken
kon word, en hy dan nog sy inkomste met die appellant

sou .... / 20

20

moes deel. Hieraan kan nog toegevoeg word dat die
appellant volgens die Verhoorhof nie 'n gunstige in-
druk as getuie geskep het nie; hy steek nie sy on-
eerlikheid, onder andere in verband met die sakkie
geld en die draadloosstel, weg nie en het getuig
dat hy alleen met die plan sou voortgegaan het as
die oorledene nie langer wou saamwerk nie. Na my
mening het die Verhoorhof tereg bevind dat die be-
staan van die ooreenkoms "uiters onwaarskynlik" is.

Die appellant het as mede-oorsaak
van die bakleiery in die bussie genoem dat hy en
die oorledene onder die invloed van sterk drank was.
Dit is opvallend dat hy in die Verhoorhof getuig
het dat hy in 'n "volledige verklaring" voor 'n land-

dros .... / 21

21

dros nagelaat het om te meld "dat ons daardie tyd

dronk was". Dan is daar die onbetwiste getuienis
van Albert Thaele dat sy broer, die oorledene, nie

sterk drank gebruik het nie. Hy sê:

"Hy het heeltemal nie gedrink nie. Ek het hom nog nooit gesien drink nie."

In die omstandighede is dit onwaarskynlik dat die
oorledene op die bepaalde oggend, soos die appellant
getuig het, sou aangedring het op die koop van drank
en dit dan later die oggend sou opdrink terwyl hy be-
sig was om die bussie met 'n passasier te bestuur.
Indien die appellant so veel gedrink het as wat hy
voorgegee het, kon verwag word dat Morapedi wat hom
later die oggend gehelp het, sou agterkom dat hy
sterk drank gedrink het. Morapedi het nie so iets

opgemerk .... / 22

23

Volgens die getuienis het hulle by geen plaas aangegaan en geen skaap gekoop nie. Die appel-lant se bewerings oor die feit dat hy 'n groot mes in sy besit gehad het, is reeds genoem. Hieroor hoef net die volgende gesê word. By onsten-tenis van 'n aanvaarbare verklaring waarom hy 'n slagtersmes van hierdie formaat in sy besit ge-had het, het daar 'n sterk vermoede ontstaan dat dit saamgeneem is as 'n wapen, nie net vir verde-diging nie maar ook vir aanval.

'n Knuppel waarmee die oorledene

hom .... / 24

22

opgemerk nie. Die geneesheer wat die lykskouing

onderneem het, het getuig dat hy geen spore van

drankinname by die lyk van die oorledene bespeur

het nie maar daarop gewys dat die drank by een van

die wonde kon uitgeloop het. Omtrent die getuie-

nis oor drankgebruik sê die Verhoorhof:

"Dit is na ons mening geheel en al onaanvaarbaar."

Hiermee stem ek saam.

Behalwe die appellant se getuie-

nis dat hy die borledene gevra het om hom na 'n plaas

te neem waar hy 'n slagskaap wou koop, is daar geen
aanduiding waarom hy en die oorledene die betrokke
oggend saam in die bussie op die pad was nie.

Volgens .... / 23

24

hom sou gedreig het, was, volgens die appellant,

deur die oorledene as beskerming teen opstandige

passasiers gebruik. Terloops kan net genoem word

dat nog die oorledene se broer, nog sy werkgewer,

iets van so'n wapen geweet het. Na die bakleiery

sou die appellant dit op die grond opgetel en in
die bussie gegooi het. Gedurende die volgende
paar maande was dit in die bussie totdat hy, so is
getuig, dit áan 'n passasier as geskenk gegee het.

Na sy getuienis oor hoe die oor-

ledene met die knuppel na hom toe gekom het, ver-
klaar die appellant: "Ek het toe ook afgeklim omdat
ek wou self hierdie man baklei". Nogtans is sy
verweer dat hy homself moes verdedig. Hy het eg-

ter.../ 25

25

ter nie verduidelik waarom hy die oorledene twee
keer gesteek het nie. Melding is reeds gemaak
van die geneesheer se bevindings en afleidings
met betrekking tot die steekwonde aan die lyk.
Toe die appellant in die getuiebank was, is hy
gevra om noukeurig te wys hoe hy die wonde toe-
gedien het. Die uitspraak hieroor lui:

"Volgens beskuldigde se demonstrasie het hy die mes met sy regterhand ho-risontaal vanaf sy regterkant na sy linkerkant beweeg op die hoogte van sy middellyf of sy broek se band en op so'n wyse dat dit oorledene se liggaam vanaf laasgenoemde se linker-kant na sy regterkant moes binnege-dring het op 'n hoogte laer as sy broek se band omdat hy langer as be-skuldigde was. Ten tye van die stekery sou hulle reg teenoor mekaar gestaan het met hulle gesigte na,

mekaar .... / 26

26

mekaar toe. Beskuldigde het hier-die demonstrasie tweemaal gedoen en dit is onversoenbaar met die mediese getuienis."

As die leuens oor die bloed in die bussie ook in

aanmerking geneem word, is dit hoogs waarskynlik
dat die stekery binne in die bussie plaasgevind
het, soos volgens die geneesheer wel kon gebeur
het.

Die appellant het verklaar dat
hy met die gewonde man hospitaal toe gejaag het.
Dat hy nie die pad na die naaste hospitaal in Wel-
kom nie maar die een na Kroonstad gekies het,ver-
duidelik hy met die bewering dat hy geskok en onder
die invloed van drank was. Met inagneming van die
feite kan hierdie verskoning nie as bêvredigend

beskou / 27

27

beskou word nie. In hierdie verband is die

Verhoorhof se bevinding dat die appellant ook ver-

antwoordelik was vir die brandmerke aan die lyk,

myns insiens korrek.

Die appellant het Morapedi se

getuienis oor die naamplate aan die bussie, die

appellant se verduideliking van die bloed in die
bussie, die versoek aan hom om stadig te ry, dat
hy weggejaag het en dat die ontmoeting op die pad
tussen Welkom en Hennenman was, betwis. Hy het
beweer dat hy gesê het dat dit die bloed was van
'n persoon wat saam met hom was en dat die ont-
moeting op die pad van Welkom na Kroonstad was.
Die Verhoorhof het, na my mening, tereg die getuie-

nis ......./ 28

28

nis van Morapedi bo dié van die appellant aanvaar.

Die Verhoorhof het ondersoek

ingestel na die moontlikheid van versagtende om-

standighede by die pleging van die moord. Die

volgende aangeleenthede is genoem: Die appellant

se jeugdigheid - hy was 23 jaar oud; sy opleidings-

peil; moontlike provokasie deur die oorledene;

en die appellant se opset by die aanval op die

oorledene. Daar is bevind dat hierdie aangeleent-
hede nie genoegsaam was om op 'n oorwig van waarskyn-

likhede versagtende omstandighede by die pleging
van die moord daar te stel nie. Hierdie bevinding
is myns insiens korrek. Die getuienis met betrekking
tot die tweede aanklag, toon onteenseglik dat die

appellant .... / 29

29

appellant die bussie geneem het met die doel om

die eienaar van sy regte daarin te ontneem en in

omstandighede wat ongetwyfeld verswarend was.

Na oorweging van al die getuienis

en toelaatbare afleidings is die onvermydelike slot-

som dat die appellant se relaas nie redelik moont-

lik waar kan wees nie en, soos die Verhoorhof gedoen

het, as vals verwerp moet word. Daarteenoor is die

getuienis namens die Staat aanvaarbaar. Die enigste
moontlike afleiding bo redelike twyfel is dat die

appellant die oorledene om die lewe gebring het
met die opset om hom dood te maak, dat daar geen
versagtende omstandighede by die pleging van die
misdaad teenwoordig was nie, en dat hy, onder

verswarende .... / 30

30

verswarende omstandighede, die bussie van die oor-ledene geroof het. Dit is die bevinding van die Verhoorhof; daar bestaan geen regverdiging om met hierdie skuldigbevindings en die daaropvolgende strawwe in te meng nie.

Derhalwe word die appèl afgewys.

P M CILLIé, AR

HOEXTER, AR )
stem saam HEFER, AR )

---