---

LL Saak No 81/1984

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA
APPeLAFDELING

In die saak tussen:

MICHAEL SOCI Appellant

en
DIE STAAT Respondent

CORAM: RABIE HR, BOTHA et HEFER ARR
VERHOORDATUM: 20 SEPTEMBER 1985
LEWERINGSDATUM: 27 SEPTEMBER 1985

UITSPRAAK

/BOTHA AR ...

2.

BOTHA AR:-

Die appellant kom in hoër beroep teen 'n von-
nis van 18 jaar gevangenisstraf wat hom opgelê is in
die Provinsiale Afdeling Kaap die Goeie Hoop deur
BAKER R, nadat hy skuldig bevind is aan moord met ver-
sagtende omstandighede. Verlof om te appelleer is
deur die Verhoorregter geweier, maar is daarna aan
die appellant toegestaan ten gevolge van 'n versoekskrif
wat aan die HOOFREGTER gerig is.

Die verhoor van die appellant het soos volg
verloop. Toe die aanklag van moord aan hom gestel is,
het hy daarop skuldig gepleit. Die advokaat wat namens
hom by die verhoor opgetree het, mnr Duminy, het die
Verhoorregter meegedeel dat die pleit in ooreenstemming
was met sy opdrag, dat hy 'n verklaring opgestel het in-
gevolge artikel 112 (2) van Wet 51 van 1977, en dat hy
die verklaring sou voorlees en dan inlewer. Die ver-
klaring wat voorgelees en ingelewer is, sien soos volg

/daar ...
3.

daar uit:

"1. Die Beskuldigde in hierdie aangeleent-
heid pleit skuldig aan die misdaad van
Moord maar pleit dat daar versagtende
omstandighede aanwesig was.

2. Die feite wat die Beskuldigde erken en
waarop hy soos voormeld pleit, is die
volgende:

(a)	Op Saterdag 28 Maart 1981 en te Mbekweni, distrik Paarl, het die Beskuldigde vir ene Mzonke Ninzi gedood deur hom met 'n mes te steek.
(b)	Alhoewel die Beskuldigde nie die direkte opset gehad het om die oor- ledene te dood nie het hy wel besef dat hy moontlik deur sy optrede die oorledene se dood kon veroorsaak, maar het desnieteenstaande met sy aanval volhard.
(c)	Ten tye van die aanval op die oor- ledene was die Beskuldigde sterk onder die invloed van sterk drank. Daarsonder sou die Beskuldigde nie die misdaad gepleeg het nie.
(d)	Voorts is die Beskuldigde se optrede te wyte aan die feit dat hy deur die oorledene geprovokeer is deurdat die oorledene sekere van die Beskuldigde se besittings van hom gesteel het en later 'n leë drankbottel na die Beskul- digde gegooi het.

(Get.) W R E Duminy
Beskuldigde se Advokaat"

/Nadat ...

4.

Nadat die verklaring voorgelees is, het die Verhoorregter

van die appellant verneem of dit reg is wat sy advokaat

gesê het, waarop die appellant bevestigend geantwoord

het. Mnr Rorich, wat namens die Staat opgetree het,

het die Hof meegedeel dat hy die pleit aanvaar. Die

Verhoorregter het daarop gewys dat daar by die klagstaat
'n verdere verklaring, ingevolge artikel 115 (van Wet 51
van 1977), aangeheg was, en het verneem of dit "ingehandig"
word. Mnr Rorich het bevestigend geantwoord en mnr
Duminy het die Hof verwittig dat die verklaring ooreenstem
met sy opdrag. Daarop het die Verhoorregter aangekondig
dat die appellant skuldig bevind word. Die inhoud van
die verklaring ingevolge artikel 115 blyk uit die volgende
uittreksel uit die Verhoorregter se latere uitspraak
tydens vonnisoplegging:

"Hy het daar verklaar dat hy naby 'n melkery
gesit het saam met 'n ander man wat daar ge-
werk het en hulle was besig om 'n 'nip', dit
is 'n kwart- of 'n agste-bottel, brandewyn te
drink. Die oorledene het daar gekom, sê
hy, en die drank gegryp en daarmee wegge-

/hardloop ...

5.

hardloop. 'Hy het na sy huis toe gehardloop.
Ons het ander drank gekoop en dit gedrink.
Ek het daarna na die oorledene se huis gegaan
saam met 'n seuntjie. Toe ek daar kom het
die oorledene en sy ma uitgekom. Ek het 'n
rapport aan sy ma gemaak. Ek was onder die
invloed van drank en het verby gegaan na my
huis toe. Ek het 'n rukkie by my huis gebly
en toe gaan ek na die oorledene soek. Ek
het hom by 'n smokkelhuis gekry. Toe ek in-
kom het hy probeer weghardloop. Ek sê hom
hy moet my drank gee of my geld. Die oor-
ledene hardloop tussen die mense deur en hy
hardloop uit. Ek het hom gevolg, ingehaal
en ek het hom met 'n broodmes iewers op sy bo-
lyf gesteek en op sy been. Hy het geval en
ek het huis toe geloop. Ek het die mes vir
my pa gegee en hom vertel wat gebeur het.'
Dit blyk dat nadat die beskuldigde be-
wus geword het dat sy slagoffer inderdaad dood
was, het hy berou getoon en die familie gaan
besoek en verskoning gevra vir wat hy gedoen
het."

Nadat die appellant skuldig bevind is, het mnr Rorich,
met die instemming van mnr Duminy, die regsgeneeskundige
lykskouingsverslag ten opsigte van die oorledene as 'n
bewysstuk ingelewer. Uit daardie verslag blyk dit dat
die oorledene agt steekwonde opgedoen het. Twee daar-
van was in die borskas, en was noodlottige wonde; die

/ander ...
6.
ander was versprei oor die oorledene se liggaam. Mnr
Rorich het ook die appellant se vorige veroordelings,
wat hy erken het, aan die Hof voorgelê. Slegs een
daarvan is ter sake: in 1975 is die appellant 'n opge-
skorte vonnis van 6 maande gevangenisstraf opgelê vir
poging tot roof ten opsigte van 'n seun van 16 jaar wat
hy met sy vuiste geslaan het. Tydens daardie oortre-
ding moes die appellant omtrent 17 jaar oud gewees het,
want by sy verhoor in die onderhawige saak, wat in 1981
plaasgevind het, was hy 23 of 24 jaar oud. Mnr Rorich
het voorts die Hof meegedeel dat dit gemene saak was
dat die oorledene se "bloedalkohol 0,27" was. Daarna
het mnre Rorich en Duminy die Hof toegespreek oor von-
nis, en ten slotte het die Verhoorregter 'n uitspraak ge-
lewer waarin die reedsgenoemde vonnis van 18 jaar ge-
vangenisstraf die appellant opgelê is.

Ek het hierbo die hele verloop van die verhoor
geskets, omdat ek my verplig voel om te sê dat die beeld

/wat ...

7.

wat daaruit na vore kom verontrustend is. 'n Vonnis
van 18 jaar gevangenisstraf is 'n geweldige swaar vonnis.
Straftoemeting van hierdie omvang behoort na my mening
nie te geskied sonder 'n deeglike en diepgaande ondersoek
na al die tersaaklike faktore nie, onder meer die pre-
siese omstandighede waaronder die oortreding gepleeg is.
Om so 'n vonnis te vel aan die hand van die karige soort
gegewens wat in die huidige geval vorendag gekom het,
slegs by wyse van kort verklarings gemaak deur en namens
'n beskuldigde, kom my voor onbevredigend en onwenslik te
wees. 'n Verhoorregter wat in gedagte het om so 'n swaar
straf op te lê, behoort homself te vergewis daarvan dat
al die feite in verband met die pleeg van die misdaad
behoorlik uitgepluis is, desnoods deur van die Staat te
verlang om getuienis voor te lê, waarop die beskuldigde
die geleentheid sal hê om te antwoord. En as die Ver-
hoorregter nie bereid is om vir die doeleindes van sy
vonnis die verklaring van die beskuldigde ten volle te

/aanvaar ...

8.

aanvaar in ooreenstemming met wat dit op die oog af
voorgee om te wees nie, dan spreek dit vanself dat hy
sy bedenkings teenoor die beskuldigde se advokaat be-
hoort te opper, ten einde hom die geleentheid te gee
om getuienis aan te bied ter onderskraging van die ver-
klaring.

In die verklaring wat die appellant se advokaat
aan die Verhoorhof voorgelê het (paragrawe 2 (b), (c) en
(d) soos hierbo aangehaal) word dit duidelik gestel dat
die appellant nie die direkte opset gehad het om die oor-
ledene te dood nie, dat hy ten tyde van die aanval op die
oorledene sterk onder die invloed van drank was, dat hy
daarsonder nie die misdaad sou gepleeg het nie, en dat
sy optrede te wyte was aan die feit dat hy deur die oor-
ledene geprovokeer is op die wyse wat genoem word. Op die
grondslag van hierdie feite alleen is ek van oordeel dat
die vonnis wat die Verhoorregter opgelê het, buitensporig
swaar was. Daarby kom nog die volgende tersaaklike

/oorwegings ...

9.

oorwegings wat die Verhoorregter in sy uitspraak noem:
uit die omvang en aard van die beserings wat die oor-
ledene opgedoen het, soos blyk uit die lykskouingsver-
slag, is die afleiding geregverdig dat die appellant
"woedend kwaad" was vir die oorledene; dit tel ten gunste
van die appellant dat hy ná sy optrede berou daaroor
gehad het en die familie van die oorledene om verskoning
gaan vra het; en wat die persoonlike omstandighede van
die appellant betref, blyk dit dat hy 'n stabiele werks-
rekord gehad het.

Ten spyte van die voorgaande oorwegings, het
die Verhoorregter in die loop van sy uitspraak opgemerk
dat "hierdie 'n baie ernstige misdaad" is, en ook gesê:
"daar is inderdaad nie veel wat jy vir die beskuldigde
kan sê nie". En dan lui die heel laaste gedeelte van
die Verhoorregter se uitspraak, net voordat hy die vonnis
opgelê het, soos volg:

"Maar, soos ek sê, daar is eintlik baie min

/wat ...

10.

wat vir die man gesê kan word. Hierdie
was 'n doelgerigte aanval met die doel om
die man dood te maak en dit is net die feit
dat daar 'n mate van provokasie was en 'n
mate van dronkenskap wat vir jou vandag van
die galg gered het."

Die aanslag van die appellant se optrede wat
in hierdie uitlatings van die Verhoorregter vervat is,
is klaarblyklik nie geregverdig aan die hand van die
gegewens wat voor die Hof geplaas is nie. Trouens,
dit is in stryd daarmee. Die bevinding dat daar "'n
doelgerigte aanval met die doel om die man dood te maak"
was, is nie versoenbaar met die stelling in paragraaf
2 (b) van die verklaring, dat die appellant nie die
direkte opset gehad het om die oorledene te dood nie;
die bevinding dat daar "'n mate van dronkenskap" was, wyk
af van die stelling in paragraaf 2 (c) van die verklaring
dat die appellant sterk onder die invloed van drank was
en daarsonder nie die misdaad sou gepleeg het nie; en
die bevinding "dat daar 'n mate van provokasie was", wyk
af van die stelling in paragraaf 2 (d) van die verklaring

/dat ...

11.

dat die appellant se optrede te wyte was aan provokasie
van die oorledene, en is bowendien moeilik te rym met
die Verhoorregter se eie vroeëre bevinding dat die ap-
pellant "woedend kwaad" was. Dit is duidelik dat die
uiteindelike grondslag waarop die Verhoorregter die ap-
pellant se vonnis bepaal het, berus het op 'n ernstige
mistasting.

Met inagneming van al die tersaaklike omstan-
dighede is ek van oordeel dat 'n vonnis van 10 jaar ge-
vangenisstraf 'n gepaste vonnis is om in die plek te stel
van dié wat deur die Verhoorregter opgelê is.

Die appèl word gehandhaaf. Die vonnis opgelê
deur die Hof a quo word tersyde gestel en vervang deur 'n
vonnis van 10 jaar gevangenisstraf.

A.S. BOTHA AR

RABIE HR
STEM SAAM
HEFER AR

---