---

SIMON DAVIDS APPELLANT

en

DIE STAAT RESPONDENT

SAAK NO 15/85
/CCC

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA
(APPèLHOF)
In die saak tussen
SIMON DAVIDS APPELLANT

en

DIE STAAT RESPONDENT
CORAM: TRENGOVE, BOSHOFF ARR et CILLIé Wnde AR
VERHOOR: 8 NOVEMBER 1985

GELEWER: 19 NOVEMBER 1985

UITSPRAAK
TRENGOVE, AR:

Die/

Die appellant, 'n negentienjarige Swartman,

is op 6 Desember 1984 in die Suid-Oos Kaapse Plaaslike

Afdeling aan moord, met versagtende omstandighede, op

ene Reginal Mabandla Mkohlo (die oorledene) skuldig be-

vind en hy is gevolglik tot 10 jaar gevangenisstraf ge-

vonnis. Hy kom met verlof van hierdie hof - verleen

kragtens die bepalings van artikel 316(8)(a)(ii) van

die Strafproseswet 51 van 1977 - in hoër beroep teen sy

vonnis. Daar is namens die appellant betoog dat die

vonnis in die lig van al die feitlike omstandighede on-

redelik swaar is en dat dit deur 'n gepaste vonnis

vervang behoort te word. Dit is die enigste werklike

geskilpunt in hierdie appèl.

Die/......
2.

3.

Die verhoorregter het die staatsgetuies se
weergawe van die omstandighede waarin die oorledene om
die lewe gebring is, aanvaar. Dit is in breë trekke
soos volg. Teen die vroeë aand van Saterdag 29 Oktober
1983 was die appellant by sy huis in die Swartwoonbuurt
op Humansdorp. Hy was daar saam met 'n jonger suster en

nog twee meisies. Een van hulle was sy vrymeisie, Sarah

Mandeka. Om ongeveer 18h30 het die oorledene en nog 'n

man heeltemal onverwags daar opgedaag. Laasgenoemde het

net 'n rukkie daar vertoef. Hy was gevolglik nie by die
verdere gebeure betrokke nie. Die appellant en sy
suster het die oorledene geken maar dit was blykbaar die
eerste keer wat hy daar by hulle huis aangekom het.

Hy/

4.
Hy was opsigtelik onder die invloed van drank, hy was in
'n astrante stemming en hy het daarop aangedring dat hy
bier wil hê. Toe die appellant se suster aan hom sê
dat hulle net sorghumbier het, en Sarah byvoeg dat hy
hulle blykbaar "try", soos dit in die oorkonde gestel
is, het die oorledene hom vererg. Hy het vir Sarah
in die gesig geklap en toegevoeg dat hy nie "daardie
nonsens" drink nie. Soos te begrype is, het die oor-
ledene se optrede die appellant ontstel en toe hy die
oorledene vra waarom hy vir Sarah klap, pluk die oor-
ledene 'n mes uit en snou die appellant toe "ja jy wil
ook kom nonsens aanjaag". Die appellant probeer toe
om die mes by die oorledene af te neem. Hulle gryp

mekaar/

5.
mekaar vas en begin stoei om die besit van die mes.
Met die gestoei is hulle naderhand uit die
huis uit waar hulle toe met die gestoei voortgaan in 'n
gangetjie wat langs die huis na die straat loop. Die
appellant het daarin geslaag om die mes by die oorledene
af te neem. Toe dit gebeur, retireer die oorledene in
die rigting van die straat terwyl die appellant hom
nader met die mes in sy hand. Op daardie tydstip het
die oorledene se buurman, Elias Tebekana, toevallig
daar verbygekom. Hy het gesien hoedat die appellant
met die mes na die oorledene steek, maar die'hou het
hom nie getref nie. Die oorledene het gegly, opgestaan
en weer agteruit beweeg. Die appellant het hom steeds

met/
6.
met die mes in sy hand genader. Elias Tebekana wou
die appellant keer. Toe hy ongeveer drie tree van hom
af was, sien hy hoedat die appellant die oorledene een
hou met die mes in die bors steek. Hy het tussenbeide
getree, die appellant vasgevat en hom gesê om terug te
gaan na sy huis. Die appellant het geen weerstand ge-
bied nie en sonder meer sy aanval op die oorledene ge-
staak. Daarna het Elias Tebekana 'n persoon met 'n bakkie
gekry om die oorledene na die hospitaal te vervoer. Hy
het op pad daarheen beswyk. Intussen is die appellant
terug na sy huis. Later het vriende van die oorledene
daar opgedaag. Hulle wou blykbaar die appellant in
die hande kry. Hy het egter by 'n venster uitgeglip en

na/

7.
na die polisiestasie gehardloop waar hy homself oorge-
gee het.

Die na-doodse ondersoek van die liggaam
van oorledene het getoon dat hy as gevolg van 'n steekwond

in die hart, en bloeding in die hartsak, gesterf het. 'n
Ondersoek van 'n bloedmonster van die oorledene het getoon
dat die alkohol-konsentrasie daarin 0,22 gram per 100
milliliter was. Dit beteken dat hy ten tyde van sy dood
redelik erg onder die invloed van drank was. 'n Soort-
gelyke ondersoek in die geval van die appellant het ge-
toon dat hy waarskynlik ook die betrokke aand onder
die invloed van drank was. In sy geval was die alkohol-
konsentrasie 0,15 gram per 100 milliliter. Dit blyk

ook/

8.

ook dat die appellant 'n aantal vorige veroordelings
het. Hy is op 22 Maart 1978 skuldig bevind aan huis-
braak met die opset om te steel, en diefstal, by 'n
drankwinkel en op 18 April 1978 gevonnis tot lyfstraf
van ses houe met 'n ligte rottang. Daarna is hy op 29
Julie 1980 skuldig bevind op een klagte van openbare
geweld, een klagte van poging tot moord, en twee
klagtes van aanranding met die opset om ernstig te
beseer. Hy is by die geleentheid gevonnis tot 2
jaar gevangenisstraf op die eerste klagte en 6 maande
gevangenisstraf op elkeen van die ander klagtes wat
gelyktydig met die vonnis op die eerste klag uitgedien
moes word. Dit blyk dat hierdie vier klagtes uit 'n

enkele/

9.

enkele insident voortgespruit het. Wat hierdie
oortredings betref, het die verhoorregter die
mededeling van die appellant se advokaat daarom-
trent aanvaar naamlik: "dat die beskuldigde in
hierdie gevalle saam met ander mense opgetree het
en dat hulle in 'n groep gehandel het. Hulle het

as a groep blykbaar die klaer of klaers met klippe

bestook, met stokke en kieries te lyf gegaan en

hulle geskop." Dit strook met die gegewens wat
op vorm SAP 69 in verband met die onderskeie klagtes
verstrek word. En dit is waarskynlik ook die rede
waarom die appellant op die klagte van poging tot
moord slegs ses maande gevangenisstraf opgelê is.

Die/

10.

Die verhoorhof is ook meegedeel dat die appellant
nooit skoolgegaan het nie en nie enige opleiding

vir een of ander besondere soort werk ontvang het

nie.
Teen hierdie agtergrond kom ek nou by
die verhoorregter se benadering tot die moeilike
probleem van straftoemeting. Hy beklemtoon tereg
dat die appellant aan 'n besondere ernstige misdaad
skuldig bevind is. Dit is inderdaad die geval. Moord is uiteraard altyd 'n ernstige misdaad. Die
verhoorregter het verder aanvaar dat die appellant
"redelik onder die invloed van drank was deurdat hy
'n bloed alkohol bestanddeel gehad het van ,15 gram

per/

11.

per 100 milliliter bloed". Dit blyk nie uit die

oorkonde presies hoe laat in die aand hierdie bloed-

monster getrek is nie. Dit is dus selfs moontlik

dat die alkohol-konsentrasie in die appellant se

bloed ten tyde van die gewraakte voorval hoër kon
gewees het. Die appellant het getuig dat hy die
betrokke dag 'n halwe bottel, of selfs meer, "Black

Label Brandy" gedrink het, asook 'n glas wyn. Die
verhoorregter verwys ook na "die provokasie deur

die oorledene wat ongenooid die beskuldigde se huis
betree het en kom skoor soek het en wat uiteindelik
'n lang moordadige mes te voorskyn gehaal het". Na my

oordeel/
12.
oordeel was daar ernstige provokasie in die onder-
hawige geval. Dit is duidelik dat die oorledene
die aanvanklike aggressor was. Hy was beledigend
en uittartend, hy het vir Sarah in die gesig geklap
en toe die appellant hom teregwys, haal hy die mes uit.
In daardie omstandighede kan dit die appellant nouliks
verkwalik word dat hy probeer het om die oorledene te
ontwapen. Die fout wat hy gemaak het was ommet die
aanval aan te gaan nadat hy die mes in die hande gekry
het. Die verhoorregter het, na my oordeel, ook tereg
bevind dat die appellant nie die direkte opset gehad het
om die oorledene om die lewe te bring nie. Die ver-
hoorregter het tereg ook die "jeugdige ouderdom" van

die/
13.
die appellant as 'n versagtende omstandigheid aanvaar.
Hy was egter ongeneë om te aanvaar dat die appellant
ten tyde van die verhoor slegs 19 jaar oud was. Na
my mening was dit 'n mistasting wat, soos ek weldra sal
aantoon, ook die verhoorregter se beoordeling van die
erns van die appellant se vorige oortredings beïnvloed
het. Die appellant se ouderdom is in die klagstaat as

19 jaar aangegee. Hy het daarbenewens getuig dat hy

19 jaar oud is en hy is nie daaromtrent ondervra nie.

Die verhoorregter sê egter in dié verband:

"Ek het egter nou my bedenkinge oor daardie
aspek van die saak daar dit uit die vorige
veroordelings wat deur die beskuldigde
erken is, blyk dat hy in 1980 twee jaar
gevangenisstraf opgelê is weens sekere

oortredinge./

14.

oortredinge. Dit is reeds 4 jaar gelede
en moet inhou dat hy toe 15 jaar oud was.
Dit kom my hoogs onwaarskynlik voor dat
enige Hof 'n 15 jaar oue kind tot 2 jaar
gevangenisstraf sou gevonnis het. Die
beskuldigde is dus heelwaarskynlik ouer
as 19 jaar."

Ek kan nie met hierdie benadering saamstem nie. As

die verhoorregter vanweë die gegewens in vorm SAP 69

bedenkinge gehad het oor die appellant se ouderdom moes
hy verdere navrae hieromtrent laat doen het. By ont-
stentenis van enige verdere inligting in dié verband
moes die verhoorregter, na my mening, ten gunste van die
appellant aanvaar het dat hy waarskynlik 19 jaar oud is
en dat hy dus nog baie jonk moes gewees het toe hy die
vorige oortredings begaan het. Wat laasgenoemde

oortredings/

15.
oortredings betréf sê die verhoorregter verder in sy
uitspraak: "Dit blyk uit die lys van vorige oortredings
van die beskuldigde dat hy iemand is wat geweldadige

neigings het..." Na my oordeel is dit ook 'n mis-

tasting. Die feit dat 'n jong seun by een geleentheid

in 'n voorval van geweld, soos hierbo bestryf, betrokke

was, regverdig nie die afleiding dat hy 'n persoon met
"geweldadige neigings" is nie.

Om saam te vat. Hoewel die verhoorregter

die onderskeie versagtende omstandighede by die straf-

toemeting in ag geneem het, het hy hulle, na my oor-

deel, nie behoorlik na waarde beoordeel nie. Hy het

hulle nie swaar genoeg ten gunste van die appellant

laat/
16.
laat tel nie. Daarenteen het hy die erns van die
appellant se vorige oortredings oorbeklemtoon.
Hierdie hof is dus geregtig om in te gryp en 'n
gepaste vonnis op te lê. Alles in ag genome, sal
'n vonnis van ses jaar gevangenisstraf, na my pordeel,
'n gepaste vonnis wees:
Die appèl slaag. Die vonnis word ter

syde gestel en vervang deur 'n vonnis van 6 jaar ge-

vangenisstraf.

TRENGOVE, AR

BOSHOFF, AR )

Stem saam
CILLIé, Wnde AR)

---