---

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA

(APPèLFADELING)

In die saak tussen:

NOëL MAXWELL OETTLE Appellant

EN

DIE STAAT Respondent

Coram: CILLIé, HOEXTER et BOTHA, ARR

Verhoor: 21 Maart 1985

Gelewer: 29 Maart 1985

UITSPRAAK
CILLIé, AR :

Op Vrydagoggend, 20 Augustus 1982, het
Noël Oettle hom in die strate van George bevind. Hy

is 'n boer van Ladysmith en die appellant in hierdie saak

Hy..... /2
2
Hy was in George om een van sy vier kinders by 'n kos-

skool te gaan haal en hy het ook 'n afspraak met 'n tand-

arts gehad. Later dié dag sou hy met sy vrou en kind-

ers by vriende op Herbertsdale gaan kuier. Ongeveer

13h00 kom hy met twee kinders, een van vier en die

ander van sewe jaar oud, by 'n selfdienswinkel aan

Hulle het ingegaan want hy wou vir die familie 'n piek-

niekete koop.

Hy het ook 'n smal lyfband nodig gehad

want die lyfband wat hy die vorige dag gedra het, was
te breed vir die lissies van die broek wat hy toe aan-
gehad het. Dit is van belang om te vermeld dat hy 'n
los koordferweelbaadjie gedra het. Sommer met die in-
trapslag het hy vir een van die winkelassistente gevra

of .... /3

3
of hulle smal lyfbande aanhou. Sy het bevestigend ge-
antwoord en aan hom beduie waar hy sulke bande sou kry.
Toe hy by die aangewysde rak kom, was daar net twee lyf-
bande; hulle was wel smal maar van 'n plastiese materiaal
gemaak. Hulle het R3,66 gekos. Hy besluit toe om nie
'n lyfband te koop nie en liewers elders 'n leer band te
soek. Daarop gaan hy na die kostoonbank toe.

Anders as by die ander toonbanke waar
'n kliënt homself moes bedien, het 'n assistente by die
voedselafdeling op versoek van 'n kliënt die kos in 'n
pakkie gesit, die prys daarop aangebring en dit aan
die kliënt gegee. Die appellant het verskeie soorte
kosse aangevra. Hy merk toe op dat daar los slaai-
blare in een van die leë skottels lê en hy vra die

assistente .... / 4
4
assistente of hy die blare mag neem. Sy het toegestem

dat hy dit kon doen, maar sy het by hom die indruk ge-

wek dat hy iets ongewoon vra waarmee sy eintlik nie ge-

noeë neem nie. Hy het nietemin die blare gevat en in
een van die pakkies, wat sy reeds met 'n prys gemerk het,
gesteek. Toe het hy koers gekies na die betaalpunt,
die enigste plek waar hy die winkel kon verlaat.
Op sy pad het hy 'n paar seilskoene raak-
gesien, dit van die rak afgehaal en oorweeg of hy dit
vir sy dogter sou koop. Hy het daarteen besluit en na
die lyfbande teruggekeer. Daar het hy van mening ver-
ander en besluit om 'n band te koop. Hy het dit oor sy
arm gehang.

Nou het hy werklik sy hande vol gehad,

letterlik .... / 5

5
letterlik en figuurlik. Hy moes vyf afsonderlike pak-
kies en die lyfband dra. Die twee kinders het rond-
baljaar; hy moes hulle by hom kry en dan saam na die
betaalpunt neem. Hy het ook nie ver geloop nie of 'n
pakkie val op die vloer. Naby hom sien hy toe een van
die stoeltjies waarop kliënte sit as hulle skoene aan-
pas. Hy het die een pakkie van die vloer af opgetel
en saam met die ander op die stoeltjie geplaas. Omdat
hy nou sy hande vry gehad het om dit te doen, Het hy die
lyfband om sy middel gepas. Hy het sy baadjie opgetrek
en die lyfband losserig vasgegespe. Dit het gepas en
hy het gedink dit sou gemaklik wees om dit daar te laat
totdat hy by die betaalpunt kom. Toe hy sy baadjie
laat sak het dit die lyfband heeltemal toegemaak. Om

sake .... /6
6
sake verder te vergemaklik het hy aan elkeen van die

kinders 'n pakkie gegee om te dra en hy het die ander

pakkies self geneem. So is hulle na die betaalpunt

toe

Daar moes hulle 'n rukkie wag, hy meen

ongeveer vier minute, omdat daar twee ander kliënte
voor hulle was. Toe sy beurt kom, het hy die pakkies
op die tafel geplaas en die koopprys vir hulle betaal.
Hy het nie die lyfband onder sy baadjie uitgeháal en
daarvoor betaal nie. Skaars vier treë buitekant die
betaalpunt word hy deur die winkel se veiligheidsbeampte
voorgekeer. Toe hy onraad merk, sê hy: "Is dit oor
die slaaiblare?" Die beampte het dit ontken en hom na
'n nabygeleë kantoor geneem. Dit is uit die getuienis

nie .... / 7

7
nie presies duidelik wanneer hy vir die eerste keer van
die lyfband gepraat het nie. Sy baadjie is opgetrek
en die lyfband was om sy lyf. Die beampte en ook die
bestuurder wou sy verduideliking dat hy van die lyfband
vergeet het, nie aanvaar nie. Die polisie is ontbied.
Ongeveer 'n maand later het die appellant
in die Landdroshof te George op 'n aanklag van diefstal
van 'n lyfband verskyn. Die veiligheidsbeampte, 'n mnr
Jacobs, was die enigste staatsgetuie. Slegs 3ie appel-
lant het namens die verdediging getuienis afgelê. Die
enigste geskilpunt by die verhoor was of die Staat bewys
het dat die appellant die nodige opset gehad het om die
lyfband te steel. Hy is skuldig bevind en gevonnis
tot 'n boete van R60 of 60 dae gevangenisstraf. Teen

sy .... /8

8
sy skuldigbevinding het hy in hoër beroep gekom voor die
Kaap die Goeie Hoop Provinsiale Afdeling van die Hoog
geregshof (hierna die Hof a quo genoem). Sy appèl het
nie geslaag nie en ook nie sy aansoek om verlof om na
hierdie Hof te appelleer nie. Hy het met die verlof
van hierdie Hof in hoër beroep gekom.

Hier het die appellant se advokaat in 'n
goed gefundeerde en weldeurdagte betoog klem gelê op mis—
tastings met betrekking tot feitebevindings dear die land-
dros dat daar nie ag geslaan is op sekere voorskrifte met
betrekking tot die bewuslas in 'n geval soos hierdie een
nie. Die besonderhede van die saak word in die lig van
hierdie kritiek behandel.

Met betrekking tot die verhoor moet die

volgende .... / 9
9
volgende vermeld word. Die landdros se bevinding ten
opsigte van die twee getuies was dat mnr Jacobs "'n eerlike

en geloofwaardige getuie" was. Van die appellant sê die
landdros:

"Die appellant het die hof beindruk as 'n hoog
intelligente en beskaafde persoon. Juis
daarom vind die hof sy vae verduidelikings
aangaande die aanpas en die 'opskuif' van
die lyfband terwyl hy sou gestap het as on-
aanvaarbaar."

Oor die posisie van die lyfband het die landdros dan ook
die getuienis van mnr Jacobs aanvaar. Hierdie aange-
leentheid is van geen belang by die beregting van die
saak nie aangesien albei getuies dit eens was dat, nadat
die appellant se baadjie laat sak is, die lyfband nie
sigbaar was nie.

Die ..... / 10

10

Die landdros het ook ondersoek ingestel
na waar die diefstal plaasgevind het; was dit by die
stoeltjie toe die lyfband onder die baadjie geplaas is,
of was dit by die betaalpunt waar die appellant met die
lyfband verbygestap het sonder om te betaal. Sy be-
vinding was dat die appellant reeds by die stoeltjie die
winkeleienaar "permanent van sy voordeel van eienaarskap
ontneem" het. Daarom, so sê die landdros, het hy bevind
dat die appellant se "verweer van 'vergeet om te betaal'
verval en dat die appellant die artikel gesteel het."
Hierdie bevinding van die landdros is na my mening foutief.
Hy kon alleen beslis het dat die appellant die nodige opset
gehad het deur al die relevante getuienis te ondersoek en
dit sluit die appellant se bewering dat hy vergeet het

om .... / 11

11

om vir die lyfband te betaal in.

Uit sy uitspraak blyk dit dat die Hof a

quo nie geheel en al (not altogether) met die bevindings

van die landdros saamstem nie. Nogtans besluit daardie

Hof om ander redes, dat die landdros se skuldigbevinding

en vonnis bekragtig moet word. Twee aspekte van die

Hof a quo se uitspraak moet in oënskou geneem word. Die

eerste is die Hof se beskouing van die menslike geneigdheid
om te vergeet. Oor die appellant se swakheid lui die
uitspraak as volg:

"He was asked as to why he thinks he forgot
about the belt at the cashier and he says that
he had these two troublesome children to look
after and he had a toothache and this probably
accounted for his forgetfulness. He does not
say that he is a forgetful sort of person, that
he very easily forgets things. He makes no

claim .... / 12

12

claim himself to that form of affliction."
Om te vergeet is 'n algemene menslike swakheid. Die
ondervinding leer dat almal op een of ander tydstip iets
vergeet; 'n mens hoef nie "vergeetagtig" te wees om te
vergeet nie; sommige mense vergeet makliker as ander;
as iemand sou sê dat hy nog nooit iets vergeet het nie,
sal hy met skeptisisme bejeën word; en dit is meesal
onmoontlik om te sê waarom jy vergeet het. Dit was na
my mening nie nodig dat die appellant besondere getuie—
nis hieroor moes lewer nie.

Ten tweede het die Hof a quo ook verwys
na die appellant se opmerking oor slaaiblare toe hy deur .
mnr Jacobs voorgekeer is. Dat hy hierdie aangeleentheid
genoem het mag wees omdat hy by die betaalpunt kon gedink

het ...... / 13

13

het aan die assistente se eienaardige houding en

omdat hy nie heeltemal gelukkig oor die saak gevoel het

nie. 'n Werklike dief sou waarskynlik na die lyfband

verwys en dadelik om verskoning gevra het. Een van

die redes waarom die Hof a quo die appellant nie geglo

het nie was omdat hy gesê het dat sy verwysing na die

slaaiblare hom nie aan die versteekte lyfband laat dink

het nie. Dit is nie noodwendig dat die gedagte aan

moeilikheid met die slaaiblare hom aan die lyfband sou

laat dink nie.

Daar is na my mening sowel in die

landdroshof as in die Hof a quo te min aandag geskenk
aan hoe die dieftige opset bewys moet word en aan die
neergelegde riglyne met betrekking tot die waardebepaling

van .... / 14

14

van die getuienis in 'n geval soos die onderhawige.
Om vas te stel of die appellant 'n dieftige
opset gehad het moet nie uit die oog verloor word nie dat
"die toets vir opset suiwer subjektief is." (Sien Snyman
Strafreg p 171 en die gesag daar aangehaal.) Omdat dit
die geval is kan dit gevaarlik wees om, veral in 'n geval
soos die onderhawige, die optrede van die beskuldigde te
toets aan die optrede van die fiktiewe redelike man in
soortgelyke omstandighede; waar die eersgenoemde dan te
kort skiet word sy gedrag as genoegsaam beskou om af te
lei dat hy die nodige opset gehad het. Die toets is dan
beslis nie subjektief nie. Sy optrede mag te kort skiet
omdat dit onbeholpe of dom is; maar dit beteken nie dat
hy 'n dieftige opset gehad het nie. Die hof moet

vasstel .... / 15

15

vasstel wat inderdaad in die beskuldigde se eie gedagte -
en gemoed was toe hy die besondere daad, soos die aansit
van die lyfband, uitgevoer het.

By die evaluëring van die getuienis
is dit nodig om vas te stel of dit aan die vereiste maat-
stawwe voldoen. Wat die maatstawwe is, word in die saak
van Rex v Difford 1937 A D 370 aangehaal op p 373:

"It is not disputed on behalf of the defence
that in the absence of some explanation the
Court would be entitled to convict the accused.
It is not a question of throwing any onus on
the accused, but in these circumstances it
would be a conclusion which the Court could
draw if no explanation were given. It is
equally clear that no onus rests on the accused
to convince the Court of the truth of any
explanation he gives. If he gives an explana-
tion, even if that explanation is improbable,
the Court is not entitled to convict unless
it is satisfied, not only that the explanation

is ..... /16

16

is improbable, but that beyond any reasonable
doubt it is false. If there is any reasonable
possibility of his explanation being true,
then he is' entitled to his acquittal."

Dit wil nie voorkom asof hierdie maatstawwe
toegepas is nie. Die vrae wat beantwoord moes word is of
daar 'n redelike moontlikheid bestaan dat die appellant se
verduideliking waar kan wees; anders gestel, of gesê kan
word dat die appellant se verduideliking bo redelike twyfel
vals is. Dit lyk nie of hierdie vrae gestel is nie. 'n Beslissing sou makliker verkry kon word as op die volgende
gelet was.
Daar was aanduidings dat die appellant
waarskynlik nie die opset van 'n dief gehad het nie.
Ten eerste is dit hoogs onwaarskynlik dat iemand wat 'n

lyfband ..... / 17

17

lyfband wou steel, die aandag op hom sou vestig deur

vooraf te vra of daar lyfbande was en waar hulle gevind

kan word. Ten tweede is dit onwaarskynlik dat 'n voor-

nemende dief so openlik die lyfband onder sy baadjie

sou vasmaak. Dit het by die stoeltjie gebeur en mnr

Jacobs het gesê dat niks sy uitsig op die appellant

belemmer het nie; dus het niks vehoed dat die appellant

hom sou kon sien nie. Mnr Jacobs het verder getuig dat
die appellant rondgekyk het; dit is nooit aan die
appellant gestel dat hy skelm gekyk het of enigsins gekyk
het nie; en as dit aan hom gestel was sou hy waarskynlik
geantwoord het dat hy na sy kinders gekyk of gesoek het.
Hier kan net bygevoeg word dat mnr Jacobs ook verklaar het
dat die appellant by die stoeltjie die lyfband agter sy

rug ..... / 18

18
rug gehou het. Hierdie bewering is nie aan die appellant
gestel nie; maar as hy die band om sy lyf wou sit en hy
dit op die gewone manier gedoen het, sou hy tog die lyfband
agter sy rug met albei hande moes hou. Ten derde is dit
onwaarskynlik dat iemand wat 'n lyfband gaan steel die
band nie deur die broek se lissies sou steek nie. Ten
slotte is dit onwaarskynlik dat iemand wat 'n lyfband onder
hierdie omstandighede wou steel, nie die etikette met die
prys en die winkel se kodenommer ook sou verwycler nie.

Na oorweging van al die getuienis genoem
en met inagneming van die toelaatbare afleidings, het ek
tot die gevolgtrekking gekom dat die Staat nie bewys het
dat die appellant se verduideliking nie redelik moontlik
waar kan wees nie, of dat die appellant se verduideliking

bo..... /19

19

bo redelike twyfel vals is nie. Die landdroshof moes

hom derhalwe nie skuldig bevind het nie.

Die appèl slaag: die skuldigbevinding

en vonnis word ter syde gestel.

P.M. CILLIe, AR
HOEXTER, AR )
BOTHA, AR )

stem saam

---