---

Saak No. 136/1984

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA

APPèLAFDELING

Insake die appèl van:

SENATOR VERSEKERINGSMAATSKAPPY BEPERK Appellant

teen
SOHO JOHANNES SIBEKO
Respondent

CORAM:
RABIE, HR, JANSEN, JOUBERT, HOEXTER
et VAN HEERDEN, ARR

VERHOORDATUM: 19 AUGUSTUS 1985

LEWERINGSDATUM: 3 SEPTEMBER 1985

UITSPRAAK

/VAN HEERDEN, AR ...

2.

VAN HEERDEN, AR:

Op 18 November 1978 was die appellant 'n passasier
in 'n bakkie wat deur ene Mahlangu in die distrik van Bal-
four bestuur is. Die bakkie het omgeslaan en die appel-
lant het liggaamlike beserings opgedoen. Later het hy
in die Witwatersrandse Plaaslike Afdeling 'n aksie vir
skadevergoeding ingestel teen die appellant wat die ver-
sekeraar van die voertuig ingevolge die bepalings van Wet
5 6 van 1972 was. Die partye het ooreengekom dat die
respondent skade ten bedrae van Rl2 000 gely het en uit-
eindelik was daar slegs twee geskilpunte. Die eerste
was of die ongeluk te wyte was aan die nalatigheid van
Mahlangu, en die tweede of die respondent binne die raam-
werk van art 23 (b), gelees met art 22 (1) (a), van die
genoemde Wet in die bakkie vervoer is in die loop van sy
diens as werknemer van die eienaar daarvan, of alterna-
tiewelik in die loop van laasgenoemde se besigheid. (Hier
dien gemeld te word dat die ongeluk plaasgevind het voor-

/dat ...
3.
dat artikels 22 en 23 deur Wet 23 van 1980 gewysig is.
Ek verwys dus na die artikels soos hulle voor die wysíg-
ing gelees het.)

Die verhoorhof het ten aansien van altwee geskil-
punte ten gunste van die respondent beslis. Derhalwe
is die appellant op 30 Maart 1982 gelas om die som van
R12 000 en gedingskoste aan die respondent te betaal.

In hierdie Hof het die appellant se advokaat uit-

druklik die verweer met betrekking tot die eerste geskil-

punt prysgegee. Dit is gevolglik onnodig om enigiets
oor die aspek van nalatigheid te sê.

Ten tyde van die ongeluk was die respondent in
diens van 'n firma bekend as Grootvlei Garage wat die
eienaar van die genoemde bakkie was. (Gerieflikheids-
halwe gebruik ek die firmanaam ter aanduiding van die
betrokke reghebbende.) Die respondent was 'n werknemer
in die werkswinkel wat onder beheer was van 'n voorman,

Van der Merwe. Die respondent was egter nie net in die

/werkswinkel ...

4.

werkswinkel arbeidsaam nie. By meer as een geleentheid
het hy naamlik 'n trekker van Grootvlei Garage na 'n skou
bestuur.

Die respondent en sy mede- Swart werknemers het
ook in tye van drukte in opdrag van Van der Merweoortyd
gewerk. Daarvoor is hulle addisioneel deur die firma
vergoed. In November 1978 is ene Meyer as bestuurder
van Grootvlei Garage aangestel. Hy getuig dat hy aan
die werktuigkundiges opdrag gegee het dat geen werk oor
naweke verríg moes word nie. Dit is nie duidelik of
die opdrag voor die ongeluk gegee is nie. Indien wel,
het Meyer nie díe Swart werknemers van sy besluit ver-
wittig nie en was die respondent nie daarvan bewus nie.

Op 'n stadium voor 18 November is 'n addisionele
werktuigkundige, Odendaal, deur Grootvlei Garage in diens
geneem. Volgens Van der Merwe het Odendaal reeds voor
die ongeluk by die firma begin werk, terwyl Meyer getuig
dat Odendaal eers twee dae later diens aanvaar het. Die

/botsing ...

5.

botsing tussen die twee weergawes is egter nie van enige
betekenis nie. Wat belangrik is, is dat Van der Merwe
op Vrydag, 17 November, vir die respondent en ander Swart
werknemers van Grootvlei Garage aangesê het dat hulle die
volgende dag oortyd moes werk. Hulle moes naamlik na
Groblersdal gaan om met die vervoer van Odendaal se huis-
raad na sy nuwe woning behulpsaam te wees.

Die Saterdagoggend het Van der Merwe, Odendaal,
die respondent en die ander werkneraers toe van Balfour na
Groblersdal gereis. Twee van die drie voertuie waarvan
hulle gebruik gemaak het, het aan Grootvlei Garage behoort
In Groblersdal het hulle die huisraad op die voertuie ge-
laai. Dit was gedurende die terugreis dat die bakkie
omgeslaan het en die eiser beseer is.

Grootvlei Garage was nie verplig om op enige wyse
bystand in verband met die vervoer van Odendaal se huis-
raad te verskaf nie. Op versoek van Van der Merwe het
Meyer nietemin ingestem dat die twee voertuie vir daardie

/doel ...

6.

doel gebruik kon word. Van der Merwe het egter nie teen-
oor Meyer gemeld dat hy van voorneme was om van die Swart
werknemers se arbeid gebruik te maak nie. Hy het derhalwe
nie spesifieke magtiging gehad om namens Grootvlei Garage
die werknemers opdrag te gee om die Saterdag oortyd te werk
nie. Dit kan ook aanvaar word dat in die algemeen Van der
Merwe se gesag tot die bedrywighede van die werkswinkel be-
perk was.
Die verhoorhof het bevind dat die respondent wel
in die loop van sy diens as werknemer van Grootvlei Garage
in die bakkie vervoer is. Die grondslag van dié bevind-
ing kan soos volg saamgevat word: Van der Merwe het nie
vis-á-vis Grootvlei Garage die bevoegdheid gehad om die
werknemers die reedsgenoemde opdrag te gee nie. Aan die
frase "in die loop van sy diens" in art 23 (b) (iiiï van
Wet 56 van 1972 moet egter 'n wye vertolking ten gunste
van 'n eíser gegee word. So 'n vertolking bring mee dat

'n werknemer wel in die loop van sy diens vervoer word in-
dien hy ter uitvoering van 'n bevel van sy voorman in die
voertuig is en hy redelikerwyseglo dat hy verplig is om

/die ....

7.

die bevel te gehoorsaam. In casu is die respondent in
die bakkie vervoer omdat hy 'n opdrag van Van der Merwe
uitgevoer het. Daardie opdrag was nie opsigtelik van
die besigheid van Grootvlei Garage verwyderd nie, en
die respondent was dus geregtig om te aanvaar dat Van
der Merwe we 1 bevoeg was om die opdrag aan hom te gee.

Die verhoorhof was klaarblyklik van mening dat
omdat Van der Merwe 'n ongemagtigde opdrag gegee het die
respondent nie ter nakoming van 'n kontraktuele verpligting
gehandel het nie. Hoewel dit nie in soveel woorde uitge-
spel is nie, was die kern van áie hof se bevinding dat die
respondent nietemin in die loop van sy diens vervoer is
omdat hy redelikerwyse geglo het dat hy sodanige verplig-
ting nakom. Soos hieronder sal blyk, was die respondent
na my mening wel kontraktueel verplig om Van der Merwe
se opdrag uit te voer. Dit is dus streng gesproke on-
nodig om die hof se benadering verder in oënskou te
neem. Ek vind dit egter moeilik om in te sien hoe, as

/'n ...

8.
'n kwessie van vertolking van art 23 (b) (iii), die rede-
likheid van 'n verkeerde indruk van 'n werknemer beslissend
kan wees by die vraag of hy in die loop van sy diens ver-
voer is. Indien 'n werknemer-passasier bv ter uitvoering
van 'n vermeende skriftelike opdrag van sy werkgewer han-
del, maar die handtekening vervals is, kan die redelik-
heid van sy indruk dat die opdrag van sy werkgewer afkom-
stig is tog nie in sigself tot gevolg hê dat hy in die
loop van sy diens vervoer word nie.
Wat ook al die trefwydte van die frase onder be-
spreking mag wees, is dit duidelik dat 'n werknemer in
die loop van sy diens vervoer word indien hy 'n reis
meemaak ter uitvoering van 'n kontraktuele verpligting en
daar nie afgewyk word nie van instruksies wat op die na-
koming van die verpligting van toepassing is. Vgl
Leemhuis and Sons v Havenga 19 38 TPD 524, en Ngubetole
v Administrator, Cape and Another 1975 (3) SA 1 (A).
In die onderhawige geval is daar geen sprake van sodanige
afwyking nie, en indien die respondent ter nakoming van

/sy ..........

9.

sy dienskontrak opgetree het, is hy dus wel in die loop
van sy diens as werknemer van die eienaar van die bakkie
(Grootvlei Garage) vervoer.

Indien 'n werknemer ingevolge 'n dienskontrak op-
dragte van 'n tussenpersoon soos 'n voorman moet uítvoer,
is sy verpligtinge nie noodwendig afhanklik van áie tus-
senpersoon se magtiging om bepaalde opdragte te gee nie.
Gestel 'n kontrak bepaal dat wanneer hy daartoe aangesê
word deur 'n voorrnan die werknemer handelinge A, B, C of
D moet verrig. In so h geval is die werknemer klaar-
blyklik teenoor sy werkgewer verplig om elke sodanige op-
drag uit te voer. 'n Instruksie van die werkgewer, waar-
van die werknemer onbewus is en waarvolgens die voorman
slegs opdragte met betrekking tot A, B of C rnag gee, wysig
nie die werkriemer se verpligtinge (en sy ooreenstemmende
regte) nie. Daarom kom die werknemer wel 'n kontraktuele
verpligting na indien hy in opdrag van die voorman handel-
ing D verrigl Die feit dat Van der Merwe nie gemagtig

/was ...

10.

was om die meermaal genoemde opdrag te gee nie, bring
dus nie sonder meer mee dat uitvoering daarvan nie na-
koming van 'n diensverpligting deur die respondent gekon-
stitueer het nie.

In die lig van die getuienis kan aanvaar word
dat die respondent nooit meegedeel is presies wat sy
pligte as werknemer van Grootvlei Garage behels het nie.
Van der Merwe getuig dat hy en die Swart werknemers voor-
heen by "Ford" gewerk het en dat hulle toe saam by Groot-
vlei Garage in diens getree het. Daarna, sê hy, het hy
"maar altyd vir hulle opdragte gegee en hulle het maar
net gedoen wat ek sê." Grootvlei Garage het dus nie
die respondent se pligte uitgestippel nie maar dit aan
Van der Merwe oorgelaat om dié op 'n ad hoc basis te be-
paal. Gevolglik het laasgenoemde se opdragte inhoud
aan die respondent se onomskrewe kontraktuele verplig-
tinge gegee.

Soos die appellant se advokaat egter tereg betoog

/het ...

11.

het, was die respondent nie vanweë sy dienskontrak ver-
plig om enige opdrag van Van der Merwe, wat ook al die
aard daarvan, na te kom nie. Die respondent moes immers
aan Grootvlei Garage, en nie aan Van der Merwe of enige
ander persoon nie, diens lewer. Gevolglik was dit in-
begrepe dat hy uitvoering moes gee slegs aan opdragte
wat met die bedrywighede van Grootvlei Garage verband
hou. Indien hy dus in opdrag van Van der Merwe dié se
huis sou verf, sou die respondent nie in nakoming van 'n
kontraktuele verpligting voortspruitende uit sy dienskon-
trak handel nie.

Soos reeds genoem, is die respondent deur Van
der Merwe aangesê om die Saterdag oortyd te werk en be-
hulpsaam te wees met die vervoer van die nuwe werktuig-
kundige se meubels. Indien Meyer reeds voor die onge-
luk vir die werktuigkundiges gesê het dat geen oortyd oor
naweke gewerk moes word nie, was die respondent nie daar-
van bewus nie. Die doel waarvoor oortyd gewerk moes

/word ......

12.

word, het na my mening wel in verband met die bedrywig-
hede van Grootvlei Garage, en meer bepaald die werks-
winkel daarvan, gestaan, Odendaal is deur Grootvlei
Garage in diens geneem en ten einde sy werksaamhede as
werktuigkundige te verrig, moes hy hom in Balfour of die
omgewing daarvan vestig en moes sy huisraad na sy nuwe
woning vervoer word. Dit sou dan ook geensins vreemd
gewees het nie indien Grootvlei Garage onderneem het om
die koste van die trek te betaal of om op 'n ander wyse
by die vervoer van die huisraad betrokke te wees. Inder-
daad is geen sodanige onderneming aan Odendaal gegee nie,
maar dit bring nie mee dat daar nie 'n duidelike verband
tussen die vervoer en die bedrywighede van Grootvlei
Garage bestaan het nie. Anders gestel, het Van der
Merwe se opdrag nie los van bedoelde bedrywighede gestaan
nie.

Ek bevind derhalwe dat die respondent wel ter
uitvoering van 'n kontraktuele verpligting gehandel het en

/daarom ...

13.

daarom in die loop van sy diens vervoer is. Gevolglik
is dit onnodig om na te gaan of die respondent ook in
die loop van Grootvlei Garage se besigheid vervoer is.

Die appèl word met koste afgewys.

H.J.O. VAN HEERDEN, AR

RABIE, HR

JANSEN, AR
STEM SAAM
JOUBERT, AR

HOEXTER, AR

---