---

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA

APPèLAFDELING

In die saak tussen:

MOSES NHLAPO Appellant

EN

DIE STAAT Respondent

Coram: JOUBERT AR, CILLIé, et GALGUT, Wn ARR

Verhoor: 6 September 1985

Gelewer: 13 september 1985

UITSPRAAK

CILLIé, Wn AR :

Die appellant het saam met ene Abram Tlake, hierna

die tweede beskuldigde genoem, in die Rondgaande Afdeling van die

Hooggeregshof, Oranje Vrystaat, tereggestaan op 'n aanklag van

huisbraak .... / 2

2
huisbraak met die opset om te roof en roof met verswarende om-
standighede. Op 10 Desember 1984 is hulle albei skuldig bevind
soos aangekla. Die verhoorregter het in die uitoefening van sy
diskresie en soos gemagtig deur art 277(1 )(a) en (c) van die
Strafproseswet, 51 van 1977, die appellant die doodvonnis opgelê
Die tweede beskuldigde is gevonnis tot twintig jaar gevangenis-
straf. Die verhoorhof het aan die appellant verlof toegestaan
om teen sy straf te appelleer

"op die volgende gronde,

(a)	dat die verhoorregter sy diskresie verkeerdelik of onredelik uitgeoefen het deur die doodstraf op te lê, en
(b)	dat die verhoorregter te min gewig geheg het aan die persoonlike omstandighede van die appellant."

Die tweede beskuldigde kom nie in hoër beroep nie.

Die aanvaarde en wesenlike feite van die saak kan
soos volg saamgevat word. Die misdaad is op Maandagaand, 20

Februarie .... / 3
3
Februarie, 1984, gepleeg by die huis van die 72 jarige mev I de
Wet van Petrus Steyn; mev De Wet het alleen in die huis gewoon.
Die appellant en die tweede beskuldigde het op die betrokke aand
'n sirkusterrein op die dorp besoek. Omdat hulle nie genoeg geld
gehad het om vir hulle toegang tot die vertoning te betaal nie,
moes hulle huis toe gaan. Op pad terug, teen ongeveer nege-uur,
het hulle besluit om by die huis van mev De Wet. in te breek.
Die verhoorregter het op goeie gronde bevind dát hulle saam be-
sluit en opgetree het en dat die een nie die ander gedwing of be-
ïnvloed het nie; hulle was mededaders. Die verhoorhof het ook
nie aanvaar dat hulle geglo het dat daar niemand in die huis teen-
woordig was nie. Volgens die hof se bevinding was hulle oogmerk
om in te breek, te steel en, indien nodig, te beroof. Hulle het
toegang tot die huis verkry deur die ruit van 'n venster te

verwyder .... / 4
4
verwyder en in te kiim. Hulle het die huis deursoek. Mev
De Wet het wakker geword en het van haar bed af opgestaan net toe
hulle die slaapkamer binnekom. Hulle het haar aangeval en op die
vloer neergegooi. Daar het die een haar vasgedruk terwyl die
ander na geld gesoek het. Op een tydstip het die twee omgeruil.
Sy het geworstel en wou, volgens hulle, nie stilbly nie. Daar-
om het albei haar met 'n mes gesteek en haar verskeie wonde, waar-
van party ernstig was, toegedien. Die verhoorhof kon nie vasstel
wie se mes dit was en wie die ernstige wonde veroorsaak het nie.
Hulle soekery het R190 opgelewer en daarmee is hulle uiteindelik
weg. Hulle het mev De Wet beseerd, bloeiend en bewusteloos op
haar slaapkamervloer gelaat; die deur van die kamer het hulle
van buite gesluit. Voordat hulle die huis verlaat het, het hul-

le die telefoondraad afgesny. Mev De Wet is eers Woensdagoggend

gevind .... / 5

5

gevind. Op dieselfde dag het die appellant en die tweede be-
skuldigde saam Petrus Steyn verlaat. Hulle is dae later in
Sasolburg in hegtenis geneem.
Hierdie feite toon onteenseglik dat die misdaad in
verswarende omstandighede gepleeg is. Hoe ernstig die misdaad
beskou word, blyk onder meer uit die feit dat die Wetgewer in so
'n geval die verhoorregter die mag verleen om, na sy goeddunke,
die doodstraf op te lê. Daar hoef nie verder uitgebrei te word
oor die ernstigheid van die misdaad nie. Wat die ondersoek na
'n gepaste vonnis betref moet aandag verder geskenk word aan die
belange van die gemeenskap en die persoonlike omstandighede van
die oortreder, dit is die appellant.

Met betrekking tot die belange van die gemeenskap
wys die verhoorregter daarop dat aanvalle op bejaarde en weerlose

mense .... /6

6

mense in hulle wonings in sy provinsie aan die toeneem is, dat
bejaardes vreesbevange is en dat dit die hof se plig is om boos-
doeners af te skrik. Hy sê van hierdie geval:

"'n Lang periode van gevangenis sal na my mening nie die
mate van afskrikking verleen of teweegbring wat die feite
van hierdie saak verg nie en dit sal nie die beskerming waar-
op die gemeenskap geregtig is, teen 'n persoon soos beskuldigde
1 aan hom verleen nie. 'n Lang termyn van gevangenisstraf sal
tot gevolg hê dat beskuldigde 1 op 'n later stadium weer toe-
gelaat sal word tot die samelewing en dan sal hy waarskynlik
nog gevaarliker wees vir die samelewing as wat hy was toe
hierdie misdaad gepleeg is."

Dit is ongetwyfeld waar dat die misdryf 'n besonder
ernstige een is en dat die gemeenskap met reg sou kon aandring dat
die straf sodanig moet wees dat dit ander boosdoeners waarskynlik
sal afskrik en inwoners mag beveilig. Nogtans, by die toemeting
van 'n gepaste straf moet hierdie sake opgeweeg word teen die be-

lange van die persoon wat gestraf moet word. In hierdie verband

het ..... /7

7
het die verhoorregter as strafoplegger, myns insiens, te veel ge-
wig aan die gemeenskapsbelang en te min aan die appellant se om-
standighede gegee, soos ek nou sal aantoon.

In 'n bespreking van die appellant se persoonlike
aangeleenthede is sy misdaadloopbaan soos volg deur die verhoor-
regter opgesom:

"Op 15 Januarie 1979 is hy skuldig bevind aan huisbraak
met die opset om te steel en diefstal. Hy is gevonnis inge-
volge artikel 294 van Wet 51 van 1977 tot vyf houe met 'n
ligte rottang. Op 24 April 1980 is hy skuldig bevind aan
huisbraak met die opset om te steel en diefstal en gevonnis
tot sewe houe met 'n ligte rottang. In beide gevalle was in-
gebreek by 'n woning. Op 17 Junie 1980 is hy skuldig bevind
aan huisbraak met die opset om te steel en diefstal. Weer
het hy by 'n woning ingebreek. Hierdie keer is hy gevonnis
tot vyf houe met 'n ligte rottang. Op 21 Julie 1980 is be-
veel dat beskuldigde 1 na 'n verbeteringskool gestuur word
waar hy was tot 1982. Op 15 Februarie 1983 is hy skuldig
bevind op twee klagte van huisbraak met die opset om te steel
en diefstal. In die tweede geval is ingebreek by 'n besig-
heidsperseel. Hy is op elke klag gevonnis tot twaalf maande
gevangenisstraf, waarvan ses maande gevangenisstraf

voorwaardelik .... / 8

8
voorwaardelik opgeskort is vir drie jaar. Op die nag van
19-20 Februarie 1984, dit wil sê die nag voor die misdaad
waarvan hy nou skuldig bevind is, het hy weer huisbraak met
die opset om te steel en diefstal gepleeg en is toe gevonnis
tot twaalf maande gevangenisstraf en die opgeskorte vonnisse
is in werking gestel . "

Die volgende aangeleenthede dien in verband met
hierdie straflys gemeld te word. Ten eerste, die appellant is
vir die eerste keer as gevolg van 'n skuldigbevinding gestraf toe
hy nog nie veertien jaar oud was nie. Die misdaad wat hier be-
handel word, het hy gepleeg toe hy, op enkele weke na, 19 jaar oud
was. Sy loopbaan as misdadiger het skaars vyf jaar geduur en
van daardie tydperk het hy ongeveer twee jaar in 'n verbeteringskool
deurgebring. Ten tweede, dit blyk nie uit hierdie lys van vorige
oortredings asof die appellant tevore alreeds enige misdaad ge-
pleeg het wat geweldadig was of waarby daar enige verswarende om-

standighede teenwoordig was nie. Ten derde, behalwe vir sy

verblyf .... / 9

9

verblyf as jong seun in 'n verbeteringskool, het hy nog nie 'n

swaar en lang straf moes uitdien waar hy kon toon of hy vir her-
vorming vatbaar is nie. Met betrekking tot hierdie aangeleentheid
sê die verhoorregter in sy uitspraak oor die vonnis die volgende:

"Betreffende die moontlikheid van hervorming, is ek van
mening dat dit 'n baie geringe moontlikheid is. Beskuldigde
1 se geskiedenis van misdaad waartydens hy reeds behandeling
ontvang het by 'n verbeteringskool, toon myns insiens eerder
dat ons hier te doen het met 'n persoon wat 'n misdadiger-
loopbaan doelbewus ingeslaan het. Ek sien baie min kans op
hervorming van hom deur 'n lang termyn van gevangenisstraf."

Sonder om oornoukeurig te wees, moet ek tog daarop
wys dat die verhoorregter nie alle moontlikheid van hervorming
uitsluit nie. Dit kan ook nie in hierdie geval gedoen word nie;
daar kan nie sonder meer aanvaar word dat hy reeds so 'n geharde
misdadiger geword het dat daar geen moontlikheid van hervorming
bestaan nie. Hy is nog nie 'n volgroeide man nie en 'n lang

tydperk .... / 10

10

tydperk van gevangenisstraf mag wel goeie gevolge hê, selfs in 'n
geval soos hierdie waar die verhoorregter tot die gevolgtrekking
gekom het dat die appellant uit inherente boosheid opgetree het.
Die regter sê onder andere:

"Beskuldigde 1 se jeugdigheid word gevolglik as 'n ver-
sagtende omstandigheid uitgeskakel deur die feit dat hy uit
inherente boosheid opgetree het."

Daar is egter niks om aan te toon dat die "inherente boosheid"
die appellant se jeugdigheid as 'n faktor by moontlike hervorming
uitskakel nie.
Na oorweging van al die aangeleenthede genoem, het
ek tot die gevolgtrekking gekom dat die verhoorregter gefouteer
het in die uitoefening van sy diskresie by die bepaling van die
vonnis, veral met betrekking tot die gewig wat aan die appellant

se persoonlike omstandighede gegee moes word. Hierdie Hof is

derhalwe .... / 11

11

derhalwe by magte om in te meng en die opgelegde vonnis ter syde

te stel.

Die advokate het hierdie Hof versoek om, indien 'n

vervangende vonnis opgelê moet word, self te bepaal wat die von-

nis moet wees. Namens die appellant is betoog dat die vonnisse

van die twee oortreders dieselfde moes gewees het. By gebrek

aan enige betoog oor die gepastheid van die tweede beskuldigde

se straf, word daardie aangeleentheid by die bepaling van die

appellant se straf buite rekening gelaat. Na oorweging van al

die relevante getuienis en omstandighede asook die bestaande rig-

lyne by strafoplegging, het ek tot die gevolgtrekking gekom dat

die verhoorregter nie die doodvonnis moes opgelê het nie en dat

twintig jaar gevangenisstraf 'n gepaste straf vir die appellant

sou wees.

Die .... / 12

12

Die Hof se bevel is:

1. Die appèl slaag en die appellant se vonnis word tersyde
gestel.
2. In die plek van die tersydegestelde vonnis word twintig
jaar gevangenisstraf opgelê.

P M CILLIé, Wn AR

JOUBERT, AR )

stem saam

GALGUT, Wn AR )

---