---

IN DIE HOOGGERËGSHOF VAN SUID~AFRIKA

(APPèLAFDELING) In die saak tussen:

SHADRACK MASUKO Eerste Appellant

ALFRED VUSI HLATSHWAYO Tweede Appellant

SHADRACK MANDLA NYATI Derde Appellant

EN
DIE STAAT Respondent
Coram: VILJOEN, JACOBS et SMALBERGER, ARR Verhoor: 10 Maart 1986 Gelewer: 27 Maart 1986

UITSPRAAK

JACOBS, AR

Die drie appellante het in die Witwatersrandse

Plaaslike Afdeling voor Spoelstra R en twee assessore as

beskuldigdes .... / 2

2.
beskuldigdes 1, 2 en 3 (gerieflikheidshalwe sal ek weer so na

hulle verwys) saam tereggestaan op ses aanklagtes. Daar

was ook 'n sewende aanklag maar dit was net teen beskuldigde

1 gemik.

Die eerste aanklag het beweer dat beskuldigdes

gedurende die nag van 17 tot 18 Desember 1983 'n Pord Cortina ligte afleweringswa met registrasienommer GLT 217 T van ene Michael Lander te Wynberg, Johannesburg, gesteel het.
Aanklag 2 het beweer dat beskuldigdes gedurende of omtrent 18 Desember 1983 te Tembisa in die distrik Kempton Park gepoog het om vir Ben Tshabangu te vermoor. (In die grootste deel van die oorkonde word die van "Shabangu" gespel.)

Die derde aanklag het beweer dat beskuldigdes 'n

Ford Cortina afleweringswa met registrasienommer OE 700,

die .... / 3
3.
die eiendom van ene Henning Joubert, gedurende die nag van

18-19 Februarie 1984 te of naby Verwoerdburg, Pretoria, ge-

steel het.

Aanklag 4 het gelui dat beskuldigdes op of omtrent

22 Februarie 1984 en te Tembisa vir Ben Tshabangu vermoor het

Aanklag 5 het beweer dat gedurende die tydperk

Desember 1983 tot 22 Februarie 1984 en te Tembisa beskuldigdes

wederregtelik twee .38 kaliber rewolwers besit het sonder

dat hulle in besit was van die nodige lisensies of permitte

Aanklag 6 het beweer dat gedurende die tydperk en

plek in klagte 5 genoem beskuldigdes wederregtelik in besit

was van . 38 mm patrone.

Aanklag 7 wat, soos reeds gesê is, slegs ten op-

sigte van beskuldigde 1 gegeld het, het beweer dat hy op

13 Maart .... / 4

4.
13 Maart 1984 te Tembisa uit regmatige aanhouding ontsnap het,
Al drie die beskuldigdes, wat deur verskillende advokate verteenwoordig was, het op al die aanklagte on-skuldig gepleit. Namens beskuldigde 1 is 'n skriftelike pleitverduideliking ingehandig. Vir sover dit aanklagte 1 en 2 betref het hy beweer dat hy ten tyde van die beweerde gebeure op besoek was aan sy moeder te Acornhoek, m a w hy het 'n alibi as verweer opgewerp. Wat aanklagte 3, 4, 5 en 6 betref, het beskuldigde 1 bloot alle bewerings teen hom ontken. Ten opsigte van aanklag 7 het hy beweer dat hy uit bewaring ontsnap het ten einde te ontkom aan aanrandings deur die polisie op hom, dat sy bedoeling was om regsadvies in te win en dat hy inderdaad vrywilliglik na die polisiestasie

teruggekeer het nadat hy regsadvies ingewin en mediese

behandeling .... / 5
5.
behandeling ontvang het. Beskuldigdes 2 en 3 het bloot alle bewerings teen hulle ontken.

Aan die einde van die saak is beskuldigdes soos volg skuldig bevind en gevonnis:
Beskuldigde 1.

Aanklag 1: Skuldig en gevonnis tot drie jaar gevangenis-

straf. Aanklag 2: Skuldig en gevonnis tot sewe jaar gevangenis-

straf. Aanklag 3: Skuldig en gevonnis tot drie jaar gevangenis-

straf. Aanklag 4: Skuldig aan moord sonder versagtende om-

standighede. Die doodstraf is opgelê. Aanklagte 5 en 6: Skuldig op beide aanklagte. Die

aanklagte is saam geneem vir doeleindes van

vonnis en 18 maande gevangenisstraf is op-

gelê. Aanklag 7: Skuldig en gevonnis tot 6 maande gevangenis-

straf.

Die hof het gelas dat die vonnisse op aanklagte 1, 2 en 3 saam moet loop.

Beskuldigde 2.

Hy is slegs op aanklag 2 skuldig bevind en on-skuldig op al die ander aanklagte. Op aanklag 2 is hy

gevonnis .... / 6

6.

gevonnis tot 5 jaar gevangenisstraf.

Beskuldigde 3.

Hy is op aanklagte 1 en 3 onskuldig bevind en ont-slaan. Wat die ander aanklagte betref was die uit-slag soos volg: Aanklag 2: Skuldig en gevonnis tot 5 jaar gevangenis-

straf. Aanklag 4: Skuldig aan moord sonder versagtende om-

standighede. Die doodstraf is opgelê. Aanklagte 5 en 6: Skuldig op beide aanklagte wat ook

saam geneem is vir doeleindes van vonnis

en een jaar gevangenisstraf is opgelê.

Die verhoorhof se bevindings was eenparig.
Die verhoorhof het aan beskuldigdes 1 en 3 verlof toegestaan om na hierdie hof teen al hulle skuldigbevindings en vonnisse te appelleer. Verlof is ook aan beskuldigde 2 toegestaan om slegs teen die vonnis wat hom op aanklag 2,op-
gelê is te appelleer.

Ter aanvang mag ek riet sê dat die persoon Ben

Tshabanga .... /7

7.
Tshabanga wat die Staat in aanklag 2 beweer die beskuldigdes op 18 Desember 1983 gepoog het om te vermoor, dieselfde per-soon is wat in aanklag 4 beweer word op 22 Februarie 1984 inderdaad verraoor is. Dit was gemene saak dat gemelde Ben Tshabangu op 18 Desember 1983 in sy huis te Mthambaka Wyk 850, Tembisa, in sy been geskiet is en dat hy daarna op 22 Februarie 1984 te Makhulong Wyk 471, Tembisa in sy kop ge-
skiet en op die plek gesterf het. Ek mag ook reeds op hier-
die stadium noem dat gedurende die verhoor die Staat twee
verklarings wat beskuldigdes 2 en 3 onderskeidelik, op 12 April 1984 voor 'n landdros afgelê het en deur laasgenoemde op skrif gestel is, ingehandig het. Gemelde twee verkla-rings is met instemming van die betrokke twee beskuldigdes

se regsverteenwoordigers ingehandig en namens elkeen van

die .... / 8

8.
die twee beskuldigdes is erken dat die verklaring vrywillig-lik en ongedwonge gemaak is, sonder dat hy daartoe beïnvloed is en terwyl hy by sy volle positiewe was. Ek is nie van voorneme om die inhoud van die betrokke verklarings volledig hierin uiteen te sit nie maar ek gee op hierdie stadium reeds kort opsommings daarvan omdat, vir sover dit beskuldigde 2 betref, sy skuldigbevinding op aanklag 2 hoofsaaklik daarop gebaseer is en, vir sover dit beskuldigde 3 betref wat die inhoud van sy verklaring by die verhoor in breë trekke herhaal het,dit 'n breë agtergrond daarstel van die gebeure vanaf 18 Desember 1983 tot 22 Februarie 1984. Dit is natuurlik vanselfsprekend dat die inhoud van die twee skriftelike ver-klarings nie gebruik kon word as getuienis behalwe teen

die beskuldigde wat dit gemaak het nie en die verhoorhof het

dit .... / 9

9.
dit ook nie so gebruik nie.
Beskuldigde 2 se verklaring kom kortliks daarop neer dat Shadrack Maseku (dit is deur almal aanvaar dat hier na beskuldigde 1 verwys word) hom gedurende Desember 1983 genader en gevra het om 'n sekere persoon met die naam van Ben wat vir hom, Shadrack", R2 000 skuld te gaan doodmaak. Die volgende dag het gemelde Shadrack Maseku hom kom oplaai en nadat hulle vir ene Shadrack Nyati (dit is aanvaar dat na be-skuldigde 3 verwys word) opgelaai het, en dit reeds donker was, het die drie van hulle gery en naby 'n huis wat Maseku uitge-wys het as Ben se huis, stilgehou. Maseku het toe aan hom, beskuldigde 2, 'n vuurwapen oorhandig en beskuldigde 2 en Nyati is alleen die huis binne. In die huis het hulle net vrouens

gekry aan wie hulle voorgegee het dat hulle kamers soek om

te .... /10

10

te huur. Omdat die eienaar van die huis (Ben) nie daar was nie is hulle versoek om later terug te keer. Hulle is toe terug na waar Maseku in die voertuig gewag het en hulle het aan hom rapporteer dat Ben nie tuis is nie en hulle het toe vertrek. Beskuldigde 2 het die vuurwapen aan Maseku terug-gegee. Twee dae later het Maseku hulle weer opgelaai. Maseku het toe weer 'n vuurwapen aan hom, beskuldigde 2, gegee en R200 aan Nyati. Hulle moes weer voorgee dat hulle kamers wil huur en moes die huurgeld aan Ben oorhandig en terwyl Ben die geld tel moes beskuldigde 2 hom skiet. Maseku het weer vir hom en Nyati naby Ben se huis afgelaai. Hulle is weer die huis binne. Ben was weer nie tuis nie maar het na 'n ruk opgedaag. Hulle het toe met Ben gesels oor die kamers
wat hulle voorgegee het hulle wil huur en wou 'n deposito

gee .... / 11

11

gee maar Ben het gesê hulle moet eers die kamers wat beskik-

baar is gaan besigtig maar dat dit nou te laat is en dat hulle

weer moet kom om daarna te kyk. Omdat hulle aan Ben voorge-

gee het dat hulle met 'n huurmotor gekom het, het Ben vir sy

seun opdrag gegee om hulle te neem tot by 'n bushalte. Daar

het Maseku vir hom en Nyati gekry. Hulle het toe verslag

gedoen. Hulle het aan Maseku vertel dat Ben reeds in die

bed was en dat hulle die volgende dag moet terugkom. Be~

skuldigde 2 het weer die vuurwapen aan Maseku teruggegee

en Nyati die R200. Die volgende dag het Maseku weer vir

hom en Nyati kom oplaai. By sy ouerhuis het Maseku 'n bak-

kie uitgewys waarmee hulle moes ry en vir beskuldigde 2 aan-

gesê ora die bakkie te bestuur wat beskuldigde 2 gedoen het.

Maseku het hierdie keer self die vuurwapen by hom gehou

en ..... /12

12

en dit by sy broek se band ingedruk. Naby die hek van Ben se huis het beskuldigde 2 stil gehou en Maseku en Nyati het afgeklim en is die huis binne. Op instruksies van Maseku het beskuldigde 2 nie die voertuig afgeskakel nie. Na 'n
rukkie het beskuldigde 2 drie skote agtermekaar gehoor en Maseku en Nyati het toe aangehardloop gekom en hulle het vertrek. Op pad het Maseku vir beskuldigde 2 vertel dat hulle vir Ben gekry en geskiet het. Beskuldigde 2 is toe afgelaai waar hy bly. Na 'n paar dae het hy, beskuldigde 2, weer vir Maseku raakgeloop en laasgenomede het vir hom gesê Ben is dood. Beskuldigde 2 sê toe vir hom:

"goed as dit so is moet jy jou beloftes nakom. Jy het ons 'n motorkar belowe."

Volgens beskuldigde 2 het Maseku toe gesê:

"voor .... / 13

13

"voor Kersfees sal hierdie motorkar beskikbaar wees vir julle."

Volgens beskuldigde 2 het hy vir Maseku daarna nie weer ge-sien nie tot die dag voor hy die verklaring afgelê het toe Maseku en die polisie by hom aangekom het en hy gearresteer is. Hy en Nyati het nooit die beloofde motorkar gekry nie.
Die verklaring wat beskuldigde 3 voor die land-dros afgelê het kom,kortliks op die volgende neer. Hy sê gedurende Desember 1983 het Shadrack (hy ken nie sy van nie) by hom gekom en gesê daar is iemand wat hom pla en dat hy, beskuldigde 3, hom moet help om die persoon dood te maak. Beskuldigde 3 sê hy het gesê hy is bang maar hy het saam met Shadrack gery tot by Halfweghuis waar hulle ene Vusi Hlatswayo (dit was beskuldigde 2) opgelaai het. Vusi het

daarvandaan .... / 14

14

daarvandaan die voertuig bestuur. Hulle ry toe tot by Ben Shabangu se huis wat volgens Shadrack die man was wat hom pla. Hy, beskuldigde 3, en Shadrack klim toe af en Vusi bly in die motor sit. Beskuldigde 3 sê hy wou by die huis se hek gaan staan maar Shadrack het gesê
"nee kom saam dat ons ingaan - jy gaan niks doen nie." Hy sê Shadrack het 'n vuurwapen gehad. Dit het "so uitge-steek teen sy sy." Hulle twee is toe die huis binne en Shadrack het vir die mense gevra waar Ben is. Die mense sê toe Ben is bo in die huis wat 'n dubbelverdieping is. Iemand het vir Ben gaan roep en Ben het toe afgekom. Shad-rack trek toe die vuurwapen uit en skiet 'n skoot na Ben. Ben vlug toe en Shadrack skiet nog 'n skoot. Beskuldigde

3 sê hy weet nie of die skote vir Ben getref het nie.

Ben .... / 15

15

Ben het toe in 'n ander vertrek ingehardloop. Beskuldigde 3 en Shadrack is toe terug na die voertuig waar Vusi gewag het en hulle het gery. Beskuldigde 3 en Vusi is afgelaai en Shadrack is verder. 'n Paar dae later het Shadrack vir hom kom sê Ben is dood. Kort daarna het die firmas waar hulle gewerk het gesluit vir die Kersvakansie en beskuldig-de 3 en Vusi is na hulle tuistes in Natal. Gedurende Jan-uarie 1984 het hy en Vusi teruggekeer. Beskuldigde 3 sê dat gedurende Februarie het hy weer vir Shadrack gesien en dié vertel toe vir hom dat Ben nog lewe. Daarna, sê be-skuldigde 3, het hy eendag in Tembisa gestap op pad na 'n vriendin van hom toe Shadrack onverwags by hom stilhou. Shadrack sê toe hy kan saamry. Hy wil net iets by 'n plek

gaan aflaai dan sal hy vir beskuldigde 3 wegbring na die

plek.... / 16

16

plek waarheen hy op pad is. Daar was nog 'n persoon wat hy nie geken het nie in die voertuig. Hulle ry toe en Shadrack hou by 'n plek stil en sê hy wil net gou 'n vriend gaan sien. Shadrack klim toe af en hy en die ander per-soon bly sit in die voertuig. Terwyl hulle daar sit het hy die klank van skote gehoor. Die volgende oomblik kom

Shadrack aangehardloop. Hy sien daar is bloed aan Shad-

rack se been en hy vra hom -

"wat het nou gebeur hierso - is dit jy wat geskiet het?"

Beskuldigde 3 sê Shadrack het net gesê:

"dis sleg - ek sal jou later vertel."

Toe het Shadrack teen 'n hoë spoed weggery. Langs die pad

het Shadrack vir hom, beskuldigde 3, afgelaai en gesê hy

sal ....... / 17

17

sal hom later weer kom oplaai maar Shadrack het nooit weer opgedaag nie en hy het toe 'n ander geleentheid gekry na Halfweghuis waar hy woon. Sedertdien het hy Shadrack nie weer gesien nie tot die dag voor hy die verklaring gemaak het toe Shadrack saam met die polisie daar opgedaag het en beskuldigde 3 gearresteer is.
Ek gaan nou daartoe oor om met die getuienis op die verskillende aanklagte te handel. Ek meen dat ge-rieflikheidshalwe aanklagte 1 en 2 saam behandel kan word. Die verhoorhof het heeltemal: tereg aanvaar dat Michael Lander se Ford Cortina voertuig met registrasienommer GLT 217 T gedurende die nag van 17 - 18 Desember 1983 gesteel is. Volgens Lander was dit 'n ligte afleweringsvoertuig

en die kleur was geel. Die voertuig is nooit teruggevind

nie .... / 18

18.
nie.

Die oorledene se vrou Rachel Shabangu het ge-
tuig dat hulle gedurende Desember 1983 in 'n dubbelverdieping-huis te Mathambeka Wyk 850, Tembisa, gewoon het. Haar man, die oorledene, het blykbaar ook kamers gehad wat hy verhuur het wat daar naby geleë was. Sy het vertel van twee persone wat twee keer by hulle huis aangekom het op soek na kamers om te huur (dit is altans wat hulle voorgegee het). Op die aand van 18 Desember 1983 het een van die persone wat tevore daar was en 'n ander persoon weer daar gekom en navraag ge-doen omtrent kamers en ook gevra waar haar man Ben is. Sy het gesê haarman slaap in die boonste kamer en sy het vir 'n seuntjie gevra om vir die twee persone die kamers te gaan
wys. Die twee persone is saam met die seuntjie uit maar die

volgende .... / 19

19

volgende oomblik was hulle terug en het daarop aangedring om vir haar man te sien. Daar het toe 'n argument (of 'n lawaai soos sy dit genoem het) tussen haar en die twee per-sone ontstaan. Die twee wou toe met geweld die trappe opgaan. Terselfdertyd het 'n jong seun van haar die trappe afgekom en gekeer dat die twee nie die trappe opgaan nie. Terwyl die lawaai nog aan die gang was het haar man ook op die trappe verskyn. Die twee persone het agtertoe be-weeg en haar man het met die trappe afgekom. Een van die twee persone het toe 'n skoot na haar man geskiet. Daar-na het hy 'n tweede skoot geskiet en dit het gelyk asof haar man struikel. Haar man het in 'n ander vertrek inge-hardloop en 'n derde skoot is geskiet. Die twee persone

is toe daar weg. Sy het getuig dat die persoon wat die

skote .... / 20

20

skote afgevuur het beskuldigde 1 was. Beskuldigde 3 was die ander persoon wat die aand saam met beskuldigde 1 was en hy, beskuldigde 3, was ook die persoon wat voorheen by haar huis was saam met 'n ander persoon om na huurkamers te verneem. Hierdie laasgenoemde persoon het sy in die hof uitgewys as beskuldigde 2. Ek mag net noem dat volgens die getuie die ligte van die vertrekke waar die toneel hom afgespeel het aan was en dat die toneel helder verlig was. Beskuldigdes 1 en 3 is later deur die getuie op uitkennings-parades uitgeken maar hierna kom ek later terug. Die ge~ tuie het getuig dat na die gebeure haar man 'n wond in die bobeen gehad het. Hy is na die hospitaal vervoer waar die
wond behandel is en hy 'n dag aangehou is.

Boswell Shabangu, 'n seun van die oorledene, het

getuig .... / 21

21

getuig dat op die aand van 18 Desember 1983 hy by sy vader in 'n kamer in die boonste verdieping van hulle huis was. Daar was 'n lawaai in die onderste vertrekke en hy is die trappe af om te gaan kyk wat aangaan. Daar was twee per-sone wat by sy raoeder was en wat met geweld die trappe wou opgaan. Die getuie het hulle voorgekeer. Sy vader het toe met die trappe afgekom en toe hy onder kom is daar op hom begin skiet. Hy kan nie sê wie van die twee persone geskiet het nie.. Hy het gesê van die twee persone wat die aand daar was, was een reeds tevore by hulle huis saam met 'n ander persoon. By dié geleentheid het hy die twee per-sone op 'versoek van sy vader na 'n bushalte geneem. Die getuie het ook verskeie uitkenningsparades bygewoon waar hy

sekere persone uitgewys het, maar ek kom ook later daarna

terug .... / 22

22

terug, Ek mag byvoeg dat die getuie tydens die gebeure blykbaar 19 jaar oud en in St 10 was.
'n Jong vrou, Johanna Ngubeni, wat ten tyde van die gebeure waaroor dit hier gaan 'n bediende in oorledene se huis was,het ook getuig van die twee mans wat die aand van 18 Desember 1983 daar aangekom het. Sy het hulle nie ge-sien arriveer nie maar toe sy van 'n boonste vertrek kom het die twee op stoele gesit. Hulle het by Rachel verneem na woonplek en Rachel het twee kinders saam met hulle gestuur om vir hulle sekere kamers te gaan wys. Hulle het uitge-gaan maar kort daarna weer teruggekeer en gesê hulle wil vir Ben sien. Hulle, die huismense, het egter gesê Ben is nie daar nie maar die twee persone wou toe met die trappe

opgaan. Daar was 'n lawaai en Boswell het op die trappe

verskyn .... / 23

23

verskyn en die twee voorgekeer. Ben het toe ook met die

trappe afgekom en die twee het geretireer. Toe Ben onder

kom het daar 'n skoot geval en sy sê die kombuis was vol

rook. Sy het geskrik en is uit by 'n deur. Op daardie

stadium het sy reeds 'n tweede skoot gehoor. Sy het na 'n

oom se huis daar naby gehardloop en gerapporteer. 'n

Ander jong familielid van Ben, Dyna Shabangu, het saam met

'die getuie teruggegaan na Ben se huis. Voor Ben se hek

het 'n "Yellow Van" gestaan. Sy het die voertuig reeds ge-

sien toe sy verbyhardloop na haar oom se huis maar het toe

nie opgelet of daar iemand in is nie. Toe sy en Dyna

terugkeer het die voertuig weggetrek en het by hulle verby

gery. Sy het na die registrasienommer gekyk toe die voer-

tuig aankom en weer na dat dit verbygegaan het. Die

registrasienommer .... / 24

24

registrasienommer was GLT 217 T. Sy sê voor die voertuig

vertrek het, het sy twee persone van Ben se huis af daar-

heen gesien hardloop en in die voertuig spring. In ant-

woord op vrae deur die hof het sy gesê dat die persoon wat

geskiet het beskuldigde 1 was. Die ander persoon wat saam

met beskuldigde 1 op die aand van die 18de by die huis was,

was beskuldigde 3 en hy was reeds voor die 18de twee keer

saam met beskuldigde 2 by die huis om te verneem na kamers

wat te verhuur was. Ook dié getuie het uitkenningsparades

bygewoon en persone uitgewys maar ek verwys ook later daar-

na.

Op dié stadium moet ek net byvoeg dat Johanna

getuig het dat sy die volgende oggend twee "voorwerpe" in

die huis opgetel het terwyl sy gevee het en die het sy aan

die ..... / 25

25

die polisie oorhandig.

Dyna Shabangu het bevestig dat Johanna by haar

huis aangehardloop gekom het en dat sy saam met Johanna te-

rug is na Ben se huis. Voor die huis het 'n geel bakkie

gestaan en een persoon was besig om in die bakkie te klim.

Net na hy ingeklim het, het nog twee ingeklim en die bakkie

het toe begin beweeg in haar en Johanna se rigting. Sy

het die registrasienommer van die voertuig gelees. Die

registrasienommer was GLT 217 T en toe sy by die huis kom

het sy vir Boswell gevra om dit af te skryf. Sy het die

registrasienommer ook vir die polisie gegee toe hulle 'n

paar dae later 'n verklaring van haar kom neem het.

Dit is nie betwis nie dat drie 38 koeëlpunte

die volgende oggend in Ben se huis opgetel is en aan die

polisie .... / 26

26

polisie oorhandig is.
Ek kom nou by die uitkenningsparades waarna ek vroeër verwys het. Dit is gemene saak dat op die eerste parade wat op 13 Maart 1984 gehou is al drie die getuies, Rachel Shabangu, Boswell Shabangu en Johanna Ngubeni sonder aarseling vir beskuldigde 1 uitgewys het as een van die per-sone wat vir Ben Shabangu by sy huis geskiet het op 18 Desember 1983. Dit is verder gemene saak dat op 'n daarop-volgende uitkenningsparade wat op 5 April 1984 gehou is die getuies Johanna, Boswell en Rachel ene Mishack Sithole uit-gewys het as die ander persoon wat op 18 Desember 1983 vir Ben Shabangu by sy huis geskiet het. Dit is verder ge-mene saak dat dit uit die polisie se verdere ondersoeke ge-
blyk het dat genoemde Mishack Sithole nie by die skietery

betrokke .... / 27

27

betrokke kon gewees het nie m a w dat die drie getuies 'n

verkeerde persoon op die tweede parade uitgewys het. Op

daardie stadium was beskuldigdes 2 en 3 nognie gearresteer

nie. Hulle is eers op 12 April 1984 gearresteer. Op 17

April 1984 is 'n verdere uitkenningsparade gehou waarop be-

skuldigdes 2 en 3 teenwoordig was. Rachel, Boswell en

Johanna is weer na die parade gebring nadat die polisie

hulle vroeër meegedeel het dat hulle op die parade van 5

April 1985 'n verkeerde persoon uitgewys het. Hulle is

weer gevra om die persoon wat op 18 Desember 1983 aandadig

was aan die skietery op Ben Shabangu by sy huis uit te wys

indien hy op die parade is en al drie getuies het sonder

huiwering vir beskuldigde 3 uitgewys. Daar was geen

suggestie dat die uitkenningsparades nie reëlmatig gehou

is.... /2

₂

8

is nie maar veral namens beskuldigde 1 is in kruisverhoor

en ook in argumente daarna en voor hierdie Hof groot gewag

gemaak van die feit dat op díe tweede parade 'n onskuldige

persoon uitgewys is as beskuldigde 3 en is die getuies se

vermoë van waarneming op grond daavan skerp gekritiseer

Dit sal ook later blyk wanneer ek met aanklag 4 handel.

idat dieselfde foutiewe uitkenning t o v beskuldigde 3 ge-

Imaak is deur die getuies wat oor daardie aanklag getuig het,

en dieselfde kritiek, hierdie keer ook namens beskuldigde 3,

is ook teenoor daardie getuies se getuienis ge-opper

Al die getuies het egter volgehou dat die persoon Mishack

Sithole wat hulle op die parade vir beskuldigde 3 aange-

sien het baie soos beskuldigde 3 lyk. Fotos wat die poli-

sie van gemelde Mishack Sithole en van beskuldigde 3

afsonderlik .... / 29

29

afsonderlik geneem het met en sonder hoofbedekkings is dan ook aan die verhoorhof en hierdie Hof voorgelê en dit is nie betwis dat die ooreenkoms vir sover dit die twee se voorkoms betref eenvoudig merkwaardig is nie. Daar was ook deurgaans deur Adv Black namens beskuldigde 1 aan ge-tuies gesuggereer dat die polisie voor die uitkenningspara-des fotos van beskuldigde 1 aan die getuies getoon het. Al die getuies het ontken dat soiets gebeur het en die verhoorhof het, na my mening heeltemal tereg, so'n moont-likheid verwerp. Dit was dan in breë trekke die getuienis wat die Staat op klagtes 1 en 2 aangebied het.

Beskuldigde 1 het getuig dat hy op 18 Desember 1983 toe die aanval op Ben Shabangu plaasgevind het by sy
moeder te Acornhoek was waar hy op 16 Desember aangekom het.

Hy .... /30

30

Hy het daar gebly tot 13 Januarie 1984 en weet gevolglik niks van die diefstal van mnr Lander se voertuig nie of van die aanval op Ben op 18 Desember nie. Hy het erken dat hy vir Ben Shabang goed geken het en geweet het waar hy bly maar het ontken dat hy ooit vir beskuldigde 2 of be-skuldigde 3 die huis gaan wys het of hulle soontoe geneem het of enige versoeke aan hulle gerig het om vir Ben dood te maak. Hy het wel vir beskuldigde 2 en beskuldigde 3 geken. Om beskuldigde 1 se alibi t o v aanklagte 1 en 2 te staaf is sy moeder Flora Masako as getuie geroep. Sy woon te Acornhoek en het getuig dat beskuldigde 1 op 16 Desember 1983 daar by haar aangekom het om te korn kuier en dat hy eers weer op 13 Januarie 1984 daarvandaan vertrek

het. Sy is eers in 1985 gevra om 'n verklaring te maak oor

haar .... / 31

31

haar seun se besoek aan haar in Desember 1983 maar onthou goed dat dit op 16 Desember was wat hy daar aangekom het want dit was 'n vakansiedag en sy wou nog die dag "oxide" gekoop het maar die winkels toe was. Sy onthou ook dat hy op 13 Januarie 1984 daar weg is want dit was die dag wat die vee gedip moes word. Beskuldigde se vrou het ook getuig dat beskuldigde 1 op 15 Desember 1983 vir sy moeder gaan kuier het. Sy self is op 16 Desember Natal toe en het op 4 Januarie 1984 teruggekeer. Beskuldigde 1 was toe nog nie terug nie.
Beskuldigde 2 het gladnie getuienis afgelê nie. Beskuldigde 3 het onder eed getuig. Vir sover dit aanklagte 1 en 2 betref het hy in breë trekke herhaal wat hy in sy

skriftelike verklaring van 12 April voor die landdros gesê

het..... / 32

32

het maar hy het erken dat hy en beskuldigde 2 by twee ge-

leenthede voor 18 Desember 1983 by oorledene se huis was

waar hulle navraag gedoen het omtrent kamers om te huur.

By elk van die geleenthede het beskuldigde 1 hulle soontoe

geneem. By elke geleentheid het beskuldigde 1 'n vuurwapen

aan beskuldigde 2 oorhandig. Hy het ook bevestig dat op

die aand van 18 Desember 1983 toe na Ben geskiet is hulle

met 'n geel Ford "van" wat aan beskuldigde 1 behoort het na

Ben se huis gery het.

Voor hierdie hof het adv Lapham, namens beskul-

digde 3, die appèl deur beskuldigde 3 teen sy skuldigbevind-

ing op aanklag 2 laat vaar sodat dit slegs die korrektheid

van beskuldigde 1 se skuldigbevinding op aanklagte 1 en 2

is wat oorweeg moet word. Dit is nie betwis dat daar die

aand .... / 33

33

aand etlike skote op Ben gevuur is en dat hy in sy been ge-wond is nie. Dit is nie betwis dat Ben se aanvallers daar met 'n voertuig aangekom en vertrek het nie. Die getuies Johanna en Dyna sê albei dat die aanvallers met 'n geel bakkie met registrasienommer GLT 217 T vertrek het en die verhoorhof het na sorgvuldige oorweging hierdie getuienis aanvaar. Daar kan dus geen twyfel bestaan dat dit mnr Lander se voertuig was wat die vorige nag gesteel is nie. Die enigste getuie wat beskuldigde 1 met die voertuig ver-bind in die sin dat hy in beheer daarvan was is beskuldigde 3 en as hy ten opsigte hiervan geglo kon word, soos die verhoorhof gedoen het, dan was beskuldigde 1 tereg skuldig bevind op aanklag 1. In dié verband was dit belangrik om

te oorweeg of die alibi wat beskuldigde 1 ten opsigte van

aanklagte .... / 34

34

aanklagte 1 en 2 op gewerp het redelik moontlik waar kan wees en dit is presies soos die verhoorhof die probleem benader het. Die verhoorhof het die getuienis van Rachel, Boswell en Johanna versigtig benader en in ag geneem dat daar verskille in hulle getuienis was omtrent die opeen-volging van gebeure in Ben se huis veral nadat die skietery begin het. Hierdie verskille was nie wesenlik van aard nie en seer sekerlik nie aanduidend van ongeloofwaardigheid aan die getuies se kant nie. Dit is gemene saak dat al drie die getuies op die eerste uitkenningsparade vir be-skuldigde 1 sonder huiwering uitgewys het as die een wat verantwoordelik was vir die skietery op Ben die aand van 18 Desember. Die verhoorhof het hierdie getuienis ver-

sigtig benader veral in die lig van die feit dat op 'n latere

parade .... / 35

35

parade die getuies 'n verkeerde persoon aangesien en uitge-wys het vir beskuldigde 3. Die verhoorhof het in ag geneem dat veral ten opsigte van aanklag 4 waarmee ek later sal handel beskuldigde 3 sy eie aandeel probeer afwater het en selfs valslik ontken het dat hy aandadig was aan die oor-ledene se dood. Die hof het sy getuienis dus ook ten op-sigte van aanklagtes 1 en 2 met groot versigtigheid benader. Hierteenoor het die verhoorhof die alibi-getuienis wat ten opsigte van beskuldigde 1 voorgelê is ontleed en oorweeg en eenparig tot die slotsom gekom dat laasgenoemde getuie-nis as onwaar verwerp moet word en is die Staat se getuie-nis aanvaar dat dit wel beskuldigde 1 was wat op die be-trokke aand vir Ben in die been geskiet het. Wat klagte

1 betref was daar soos ek reeds gesê het slegs beskuldigde 3

se .... /36

36

se getuienis dat mnr Lander se voertuig wat die voirge aand

gesteel is aan beskuldigde 1 "behoort" het maar die verhoorhof

het beskuldigde 3 se getuienis op hierdie aspek aanvaar en in

die lig van die leuens wat beskuldigde 1 nie alleen in verband

met sy alibi-storie vertel het nie maar ook ten opsigte van

ander aangeleenthede wat betrekking het op die ander aanklag-

te een waarmee ek aanstons sal handel, meen ek dat die

aanvaarding van beskuldigde 3 se getuienis op hierdie aspek

heeltemal geregverdig was. Beskuldigde 3 se weergawe om-

trent die gebeure in Ben se huis die aand word ook in 'n groot

mate deur die staatsgetuies gesteun en verskaf na my mening

ook 'n bykomende waarborg vir beskuldigde 3 se geloofwaar-

digheid waar hy getuig het dat die voertuig inderdaad in

beskuldigde 1 se besit was. Beskuldigde 1 is dus na

37

my mening tereg skuldig bevind op aanklagte 1 en 2.

Wat aanklagte 3 en 4 betref is dit, net soos

in die geval met die eersté twee aanklagte, gerieflik om

saam te behandel. Dit is duidelik dat mnr Joubert se voer-

tuig waarna in aanklag 3 verwys word gedurende die nag van

18 - 19 Februarie 1984 gesteel is. Toe die voertuig 'n

paar dae later deur die polisie aan hom terugbesorg is was

daar ander nomraerplate met registrasienommer JKL 736 T op,

en was die ruite daarvan, behalwe die voorruit, verdonker

'n Foto van die voertuig nadat dit teruggevind is, is by die

hof ingehandig as Bew "A". Hierdie voertuig is deur speur-

dersersant Sedumedi en speurderkonstabel Magoai op 22 Feb-

ruarie 1984, nie lank na die moord op oorledene, Ben

Shabangu, opgespoor waar dit verlate langs die pad

gestaan .... / 3

38

gestaan het naby Halfweghuis. Sedumedi se getuienis is in sekere ander opsigte deur adv Black, namens beskuldigde 1, gekritiseer maar daar is hoegenaamd geen rede om sy ge-tuienis, gesteun deur Mogoai, omtrent hoe, waar en wanneer die voertuig gevind is in twyfel te trek nie. Dit kan ook as onbetwisbaar aanvaar word dat minstens 'n stuk papier (Bew "D") waarop die naam en telefoonnommer van ene Danny Malatsi geskryf was, in die voertuig gevind is. Die gegewens op Bew "D" het die polisie na 'n firma Kleen Shield (S A) (Edms) Beperk gelei waar ene Daniel Malatsi in diens was. Gemelde Daniel het getuig dat 'n soortgelyke voer-tuig as dié wat deur die polisie gevind is en op die foto Bew "A" verskyn, deur hom van film voorsien is wat die effek

het dat dit die ruite verdonker. Slegs die voorruit of

windskerm .... / 39

39

windskerms is nie verdonker nie. Hierdie werk is op 20

Februarie 1984 gedoen. Daniel het getuig dat nadat die

werk gedoen is die persoon wat die voertuig gebring het en

bygestaan het terwyl die werk gedoen is Daniel se naam en

telefoonnommer gevra het omdat hy glo vir Daniel verdere

werk wou gee. Daniel het toe die naam Danny Malatsi en sy

telefoonnommer op 'n uitgediende werkkaart van die firma ge-

skryf. Daniel het toe ook die persoon se naam en adres

gevra en dié het die adres "726 Emangweni Sec" en die naam

"Mswazi" agterop dieselfde werkkaart geskryf. Die kaart is

toe middeldeur geskeur en die persoon het Bew "D" met Daniel

se naam em telefoonnommer geneem terwyl die ander stuk wat

Bew "E" gemerk was met Mswazi se adres aan Daniel oorhandig

is. Hy het verduidelik dat die persoon Mswazi sy oom is en

dat sy oom sal weet waar om hom te

kontak .... / 40

40

kontak. Adam Kgwedi wat by dieselfde firma as Daniel werk,

en bygestaan het terwyl Daniel die werk aan die voertuig

gedoen het, het Daniel se getuienis bevestig. Toe die

polisie, nadat die voertuig met Bew "D" daarin gevind is,

vir Daniel ondervra, het hy sy storie vertel en Bew "E"

aan die polisie oorhandig. Bew "E" het die polisie gelei

na ene John Nkosi (ook bekend as Mswazi) wat inderdaad 'n oom

van beskuldigde 1 is en dit het uiteindelik tot beskuldigde 1

se arrestasie gelei. Dit is nie betwis dat op 'n uitkennings-

parade wat daarna op 13 Maart 1984 gehou is, Adam Kgwedi vir

beskuldigde 1 sonder enige huiwering uitgewys het as die

persoon aan wie se motor Daniel op 20 Februarie 1984 die

werk gedoen het nie. In sy getuienis het Adam getuig dat

hoewel beskuldigde 1 op 20 Februarie lang hare gehad het en

sy.../41

41

sy hare op 13 Maart kort geskeer was hy geen probleem on-dervind het om hom op die parade uit te ken nie. Toe Daniel op dieselfde parade gevra is om die betrokke persoon uit te ken, kon hy niemand uitwys nie en het gesê die per-soon wat die voertuig na hom gebring het, het lang hare gehad. Soos die verhoorregter tereg in sy uitspraak opmerk, het Adam wat die hele tyd slegs gestaan en toekyk het seker-lik meer en beter geleenthede gehad om die betrokke persoon waar te neem as Daniel wat besig was om die werk te doen. Híerdie getuienis, wat die verhoorhof aanvaar het, toon dat beskuldigde 1 op 20 Februarie 1984, uiters twee dae nadat die voertuig gesteel is, in bes'it daarvan was. Die ge-tuienis dat beskuldigde 1 wel in besit van die betrokke
voertuig was word ook bevestig deur Theresa Mpangele wat

in..../42

42

in Februarie 1984 saam met beskuldigde 3 gewoon het. Sy het getuig dat gedurende gemelde maand beskuldigde 1 een oggend vroeg vir beskuldigde 3 by hulle huis kom oplaai het. Hy het in 'n voertuig gery wat gelyk het soos dié op die foto Bew "A". Toe hulle vertrek het beskuldigde 3 'n hoedjie op gehad en Beskuldigde 1 het 'n keps by beskuldigde 3 geleen wat hy saamgeneem het. Dit is nie betwis dat 'n hoed na die moord in Joubert se voertuig gevind is. Ser-sant Sedumedi het gétuig dat 'n keps ook in die voertuig gevind is maar konstabel Mogoai praat net van 'n hoed wat in die motor gevind is en daar was getuienis dat 'n keps by die toneel waar oorledene gedood is opgetel is. Hoe dit ookal sy beskuldigde 3 het erken dat beide die hoed en
keps wat aan hom getoon is aan hom behoort het.

Wat..../43

43

Wat die getuienis betreffende aanklag 4 betref,

was daar in die eerste plek dié van Robert Makhabela wat

op 22 Februarie 1984 omtrent 7 uur die oggend by Makhulong-

Afdeling 471, Tembisa, 'n huis wat aan ene Job behoort het.

besig was om aan 'n Kombi wat aan oorledene behoort het te

werk. Moses Mokoena het hom gehelp. Omstreeks 9 vm het

oorledene daar met 'n Cressida motorkar opgedaag wat hy ag-

ter die Kombi geparkeer het. Ek mag net byvoeg dat fotos

van Job se huis geneem is en ingehandig is as deel van 'n

plan Bew "F". Oorledene het by die getuie en Moses kom

staan waar hulle besig was om aan die Kombi te werk. Twee

persone het toe daar opgedaag en een het vir oorledene ge-

groet en gesê "Ja Ben". Onmiddellik daarna het die be-

trokke persoon 'n skoot afgevuur. Oorledene het gevlug

en .... / 44

44

en in 'n toilet ingehardloop. Die persoon wat die skoot gevuur het, het oorledene agtervolg en hom by die toilet uitgesleep en op die grond vasgedruk. Intussen is verskeie skote geskiet. Die tweede persoon wat opgedaag het en in -tussen naby die Cressida motor gestaan het is ook na die eerste een en oorledene wat steeds op die grond gelê het, en het 'n vuurwapen wat hy, die tweede persoon, deurentyd by hom gehad het na die eerste persoon wat oorledene vasge-druk het gegooi en die eerste persoon het daardie vuurwapen geneem en 'n skoot na oorledene se kop geskiet. Oorledene het daarna bly lê en die twee vreemdelinge het na 'n bakkie wat agter die Cressida motor geparkeer was gehardloop, ingespring en weggery. Die bakkie waarmee hulle vertrek

het was soortgelyk aan die een op die foto Bew "A".

Die.../ 45

45

Die getuie kon nie sien of daar iemand anders in die bakkie was nie want die bakkie se ruite was donker. Dit is geme-ne saak dat op 'n uitkermingsparade wat op 15 Maart 1984 ge-hou is die getuie vir beskuldigde 1 sonder aarseling uitge-wys het as een van die persone wat op 22 Februarie 1984 vir Ben Shabangu doodgeskiet het. Dit is ook gemene saak dat die getuie op 'n parade wat op 30 Maart 1984 gehou is ene Mishack Sithole uitgewys het as die ander persoon wat op 22 Februarie 1984 betrokke was by die moord op die oor-ledene Ben. Dit is verder gemene saak dat op 'n uitken-ningsparade wat daarna op 17 April 1984 gehou is die getuie vir beskuldigde 3 uitgewys het as die ander persoon wat by die moord betrokke was. In die hof het die getuie ge-

tuig dat dit beskuldigde 3 was wat die eerste skoot op

oorledene .... / 46

46

oorledene gevuur het, hom daarna uit die toilet gesleep het en aan die einde, nadat beskuldigde 1 die vuurwapen na hom gegooi het, die skoot na oorledene se kop afgevuur het waar-na oorledene doodstil bly lê het.
Moses Mokoena het getuig dat hy op die oggend van 22 Februarie 1984 saam met Robert by Job se huis was waar hulle aan 'n Kombi gewerk het. Later het oorledene daar opgedaag met 'n Cressida motor wat hy agter die Kombi geparkeer het. Terwyl hy, die getuie, op sy knieë was, besig om aan die Kombi se wiel te werk, het hy skielik 'n skoot gehoor. Toe hy opkyk sien hy oorledene hardloop na 'n toilet. Hy het toe ook twee vreemde persone daar ge-sien. Een het al skietende vir oorledene agterna gesit.

Die vreemdeling het toe vir oorledene uit die toilet

uitgesleep .... / 47

47

uitgesleep. Hy het toe net gehoor die persoon wat vir oor-

ledene beetgehad het sê vir die ander een "hierdie hond wil

nie vrek nie". Die twee vreemdelinge was naby mekaar maar

hy het om 'n hoek gestaan en kon die tweede persoon nie sien

nie. Onder kruisverhoor het hy gesê dat hy gesien het 'n

vuurwapen word na die een wat met oorledene besig was ge-

gooi en dit word opgetel. In die hof het hy gesê dat die

een wat eerste na oorledene geskiet het en vir oorledene

uit die toilet uitgesleep het was beskuldigde 3 en die

ander persoon was beskuldigde 1. Nadat die laaste skoot

afgeskiet is het die twee vreemdelinge na 'n bakkie wat daar

gestaan het gehardloop en weggery. Net soos in die geval

van die getuie Robert, het hierdie getuie op 'n uitkennings-

parade op 15 Maart 1984 vir beskuldigde 1 sonder aarseling

uitgewys .... / 48

48

uitgewys as een van die persone wat op 22 Februarie 1984 betrokke was by die aanval op oorledene. Op die parade van 30 Maart 1984 het hy ook vir Mishack Sithole "baie hui-werig" uitgewys as die tweede persoon wat betrokke was en op die parade van 17 April 1984 het hy ook sonder aarseling vir beskuldigde 3 uitgewys as die tweede persoon wat be-trokke was. Dit was, net soos in die geval van die getuie Robert, nadat die polisie aan hulle gesê het dat hulle uit-wysing op 30 Maart 1984 van Mishack Sithole as 'n persoon wat betrokke was, nie aanvaar kan word nie. Hulle het ook getuig dat die persoon wat hulle op 30 Maart 1984 uit-gewys het baie soos beskuldigde 3 lyk. Ek hét reeds gesê dat volgens die fotos wat voorgelê is, daar 'n merkwaardige

ooreenstemraing in voorkoms is tussen gemelde Sithole en

beskuldigde .... / 49

49

beskuldigde 3. Dit toon maar net, en die verhoorhof het

dit goed besef, dat uitkennings van getuies wat andersins

heel geloofwaardig is soms tog foutief kan wees. Soos ek

egter aanstons sal aantoon hoef daar in hierdie geval, vir

sover dit aanklag 4 betref, nie bloot op Robert en Moses

se uitkennings staatgemaak te word nie. 'n Belangrike ge-

tuie in dié verband was Douglas Rampfudezeni wat net oor-

kant die straat van Job se huis waar die oorledene dood-

geskiet is woon. Hy het getuig dat op die oggend van 22

Februarie 1984 terwyl hy by sy huis was hy 'n lawaai gehoor

en onder andere ook 'n skoot gehoor het. Hy is na buite

en het 'n bakkie, soortgelyk aan dié op die foto Bew "A"

in die straat buite Job se huis gesien. Hy het twee per-

sone gesien stoei naby die toilet van Job se huis. Die

een .... / 50

50

een het toe die ander een geskiet en laasgenoemde het geval. Twee persone het toe vanaf die plek waar die een geval het na die bakkie wat in die straat was gehardloop en ingespring. Op daardie stadium het daar reeds 'n derde persoon in die bakkie gesit. Die drie het toe weggery. Die getuie het die bakkie wat weggery het se registrasienommer geneem en dit op sy hand neergeskryf. Hy het dadelik in sy eie voer-tuig na die polisiestasie gejaag en aan hulle die registra-sienommer 'van die bakkie wat weggery het gegee. Die ge-tuie het ook 'n uitkenningsparade bygewoon maar kon niemand uitwys nie.
Speurder-sersant Sedumedi en Konstabel Magoai het na Douglas se rapport, en gewapen met 'n beskrywing en
die registrasienommer van die voertuig waarmee die aanvallers

vertrek .... / 51

51

vertrek het, na die betrokke voertuig gaan soek nadat hulle

vlugtig by die moordtoneel aangedoen het. Oorledene was

reeds dood. Soos ek vroeër reeds genoem het, het hulle

die betrokke voertuig nog dieselfde dag verlate op pad na

Halfweghuis aangetref en het hulle daarin die dokument Bew

"D" aangetref wat uiteindelik gelei het tot beskuldigde 1

se arrestasie. Volgens Sedumedi het hy beskuldigde 1 binne

'n paar dae na die voorval opgespoor en aangehou maar het

beskuldigde 1, terwyl hy, Sedumedi, 'n telefoonoproep gaan

maak het, vanuit die voertuig waarin hy moes wag, ontsnap.

Beskuldigde 1 het 'n ander weergawe omtrent hierdie gebeure

gehad en ek ag dit nie nodig om daarmee te handel nie

want dit is nie hierdie beweerde ontsnapping waarop aanklag

7 betrekking het nie. Kaptein de Beer het getuig dat hy

op.../52

52

op een stadium die ondersoek van die moordaanklag oorgeneem het by Sedumedi . Die dossier is toe ook van Sedumedi ont-trek, maar Sedumedi het nog gehelp met die ondersoekwerk. Omtrent daardie tyd het hy en Sedumedi beskuldigde 1 wat op daardie stadiurn nie gevind kon word nie, se huis be-
soek en die kaptein het onder andere op 'n paar fotos van beskuldigde 1 beslag gelê. Beskuldigde 1 se vrou was teen-woordig. Die dossier was toe onder sy, die kaptein, se beheer en die fotos is in 'n koevert in die dossier geplaas. Hy twyfel of Sedumedi die fotos tydelik kon verwyder het en aan enigiemand kon getoon het maar het toegegee dat dit nie heeltemal onmoontlik was nie. Adv Black se vrae en stellings aan getuies dat hulle uitkennings van beskuldigde 1 geskied

het nadat fotos van horn deur die polisie aan hulle getoon

is.../53

53

is - iets wat al die getuies Wat hom uitgewys het ontken het - was ooglopend op die feit dat daar op fotos van be-skuldigde 1 beslag gelê is, gebaseer. Die verhoorhof het hierdie suggestíe verwerp raaar selfs voor hierdie Hof is dit deur die geleerde advokaat as 'n moontlikheid voorgehou. Ek meen nie daar is enige basis hoegenaamd vir die betrokke argument nie. Mens kan wel vra, soos die verhoorhof ge-doen het, waarom die fotos dan nie ook getoon sou gewees het aan getuies soos Daniel en Douglas wat beskuldigde 1 glad-nie kon uitwys nie. Hoe dit ookal sy, beskuldigde 1 is uiteindelik op 12 Maart 1984 gearresteer en op 13 Maart 1984 is die eerste uitkenningsparade waarop hy deur sekere getuies uitgeken is gehou. Die ontsnapping waarna aan-

klag 7 verwys het dieselfde dag plaasgevind maar

daaroor .... / 54

54

daaroor later. In antwoorde op vrae deur adv Black het

kaptein de Beer gesê dat beskuldigde 1 na sy arrestasie

vir beskuldigde 2 en beskuldigde 3 aan hom gaan uitwys het

en onder andere gesê het dat hulle

"die twee persone was wat saam met hom was in die groen bakkie die dag met die skietery".

Dit was, volgens die getuienis,op 12 April 1984 wat beskul-digde 1 hulle gaan uitwys het. In herverhoor deur adv Kolbe namens die Staat, het kaptein de Beer getuig dat be-skuldigde 1 aan hom vertel het dat hyself, beskuldigde 2 en beskuldigde 3 die betrokke dag in die groen bakkie gery het. Beskuldigde 2 het bestuur. Op 'n stadium het beskuldigde 3 uítgêklim en 'n erf binne gegaan waarop hy, beskuldigde 1,

skote gehoor het. Die volgende oomblik het beskuldigde 3

terug .... / 55

55

terug gehardloop gekom en gesê "ry vinnig weg". Terwyl

hulle ry het beskuldigde 1 navraag gedoen omtrent die skietery

en aan beskuldigde 3 gesê as daar moeilikheid is gaan hy,

beskuldigde 1, vir die polisie sê. Beskuldigde 3 sou toe

in die ry vir hom, beskuldigde 1, deur die been geskiet het.

Beskuldigde 1 het aan die kaptein 'n wond aan sy bobeen ge-

wat hy by dié geleentheid sou opgedoen het. Hy het

ook die broek gaan wys wat hy tydens die skietery sou aan-

gehad het en waarin daar dan ook twee gate in die broekspyp

was. Die kaptein het daarna weer Joubert se bakkie deur-

soek maar geen koeëlgat in die bakkie gekry nie. Daar was

wel bloed in die bakkie soos Joubert ook getuig het toe hy

dié voertuig terug gekry het. Adv Black is geleentheid

gegun om kaptein de Beer oor laasgenoemde aspekte weer te

ondervra .... / 56

56

ondervra. Kaptein de Beer het getuig dat hy na die wond in die bobeen waarvan beskuldigde 1 gepraat het gekyk het. Die wond was reeds 90% genees. Dit is aan hom gestel dat volgens beskuldigde 1 hy daardie wond in 1978 opgedoen het. Kaptein de Beer het die moontlikheid ontken dat die wond reeds jare gelede opgedoen is. Die jaar 1978 wat die advokaat gestel het is later na konsultasie met beskuldígde 1 verander na 1983, en dat 'n sekere dr Hlakila beskuldigde 1 vir die wond sou behandel het. Kaptein de Beer het ge-antwoord dat beskuldigde 1 wel die naam van 'n swart doktér in Tembisa verstrek het. Hy, die kaptein, en beskuldigde 1 het saam na die dokter wie se naam beskuldigde 1 verstrek het,gery. Die dokter het beskuldigde 1 gladnie geken nie.
Hy het ook sy rekords nagegaan en niks gevind wat aandui

dat.../ 57

57

dat hy ooit so 'n persoon behandel het nie.

Dr Peters, 'n deeltydse distriksgeneesheer, wat

op 24 Februarie 1984 'n nadoodse ondersoek op oorledene ge-

hou het, het getuig dat oorledene ongeveer 46 jaar oud was

Hy is dood as gevolg van 'n skietwond wat voor die kop inge-

gaan het en agter die kop uit is. Weens die afwesigheid

van kruitmerke aan die wond voor die kop was hy van mening

dat die skoot wat oorledene getref het waarskynlik van nie

'n korter afstand as 1 meter van die kop af afgevuur is nie

Die strekking van die dokter se kennis oor verskillende

vuurwapens en kruitmerke wat dit laat, blyk nie uit die

rekord nie. Die twee ooggetuies wat oor die skietery ge-

tuig het se indrukke dat die wapen wat gebruik is feitlik

teenaan oorledene se kop gedruk is kan, in die geharwar

wat .... / 58

58

wat geheers het ook heeltemal verkeerd was. Sk meen nie dat hierdie faktor van wesenlike belang is nie.
Dit, in hooftrekke, was die getuienis wat die Staat aangebied het.
Beskuldigde 1 het ten aansien van aanklagte 3 en 4 getuig dat hy 'n huurmotorbesigheid het en dat hy niks weet van die diefstal van mnr Joubert se bakkie nie. Hy het ook ontken dat hy daardie voertuig of enige ander voertuig se ruite laat verdonker het soos Daniel Malatsi en Adam Kgwedi getuig het. Hy het ook ontken dat die skrif op die kaart Bew "E" in sy handskrif is. Hy het wel 'n oom wat bekend is as Mswazi wat by die adres op Bew "E" woon maar die oom van hom is bekend aan baie mense

en enigeen kon die naam en adres op Bew "E" geskryf het.

Hy.../59

59

Hy het erken dat hy na sy arrestasie geweier het om voor-

beelde van sy handskrif aan kaptein de Beer te gee maar

sê dit was op advies van sy destydse advokaat. (Tussen

hakies, kaptein de Beer se getuienis was dat beskuldigde 1

gesê het hy is ongeletterd en kan nie skryf nie.) Ten

aansien van aanklag 4 het beskuldigde 1 getuig dat hy 'n

huurmotorbesigheid het en dat beskuldigde 2 wat beweer het

dat hy buitebande goedkoop kan bekom belowe het om vir

hom, beskuldigde 1, van die bande vir sy motors in die hande

te kry. Een oggend het beskuldigde 2 en beskuldigde 3

in 'n groen bakkie wat lyk soos dié een op die foto Bew

"A" en waarvan die ruite verdonker was, by sy huis opgedaag

en gesê beskuldigde 1 moet saamry sodat hulle kan gaan kyk

na die bande en beskuldigde 1 kan besluit of die bande sy

voertuie .... / 60

60

voertuie sal pas en of beskuldigde 1 die bande wil hê.

Hy het toe saam met beskuldigdes 2 en 3 gery. Op 'n sekere

plek het hulle stilgehou en beskuldigde 3 het uitgeklim

en na 'n huis gegaan waar die persoon wat veronderstel was

orri die bande te verskaf hom sou bevind het. Beskuldigde 3

het 'n geruime tyd weggebly maar tog later teruggekom en ge-

sê hulle raoet ry. Beskuldigde 3 het vertel die man van

die bande is nie tuis nie en sy vrou het gesê hy sal eers

6 nm terug wees. Beskuldigdes 2 en 3 het toe gesê die twee

van hulle sal die aand die bande gaan haal en dit omstreeks

nm vir beskuldigde 1 bring. Hulle het nooit met die

bande opgedaag nie. Volgens hom het hy wel kort na 22

Februarie 1984 saam met Sedumedi en ander polisie beamptës

op hulle versoek in 'n voertuig gery. Hy was egter nie

gearresteer .... / 61

61

gearresteer nie en dit is nie aan hom gesê waarom hy moet

saamry nie. Op 'n stadium is Sedumedi in 'n gebou in en

hy, beskuldigde 1, het toe vir een van die ander polisie-

beamptes gesê hy is haastig en dié sou toe gesê het dat

Sedumedi mal is en hy, beskuldigde 1, kan maar loop. Hy

het toe uit die polisievoertuig geklim en is in 'n huurmotor

daar weg. Daarna is hy Kimberley toe om geld te gaan kol-

lekteer by plekke waar hy normaalweg drank en ander arti-

kels verkoop. Toe hy in Maart van Kimberley af terugkeer

het hy gehoor die polisie soek na hom maar hy het nie ge-

weet waaroor nie. Hy het toe sy prokureur in Johannes-

burg gaan sien en saam met adv Wepener is hy toe op 12

Maart na die polisiestasie op Tembisa waar hy aangehou is

Hy het ontken dat hy ooit aan kaptein de Beer gesê het dat

beskuldigde .... / 62

62

beskuldigde 3 hom in die been geskiet het. Hy het wel

'n koeëlwond aan sy been gehad maar dit was waar hy in

1983 geskiet is. Onder kruisverhoor het hy gesê dat

hulle na die bande gaan soek het in Makhulong Afdeling,

Terabisa. Die huis waar hulle stilgehou het lyk soos die

foto van die huis wat op Sew "F" voorkom maar hy sê al die

huxse daar rond lyk maar eenders. Hy het beweer dat hy

en beskuldigde 2 al tevore rusies gehad het oor 'n motor wat

beskuldigde 2 by hom geleen en toe beskadig het. Hy meen

beskuldigdes 2 en 3 wil hom in die moeilikheid bring omdat

hy hulle aan die polisie gaan uitwys het. Hy het nie self

uitgeklim om na die buitebande te gaan kyk nie want be-

skuldigde 3 sou die bande na hom toe bring waar hy in die

voertuig gesit het.

Wat.../ 63

63

Wat aanklag 4 betref het beskuldigde 3 ook in breë trekke herhaal wat hy in sy skriftelike verklaring van 12 April 1984 aan die landdros vertel het.. Hy het sy vriendin Theresa se getuienis dat hy deur beskuldigde 1 by hulle huis opgelaai is in 'n bakkie wat lyk soos die foto op Bew "A" ontken. Volgens hom is hy langs die pad deur beskuldigde 1 opgelaai maar hy het erken dat die voer-tuig wat beskuldigde 1 bestuur het min of meer gelyk het soos die een op gemelde foto. Hy het ook onder kruis-verhoor getuig dat buite die huis waar hulle stilgehou het en waar beskuldigde 1 ingegaan het en waar die geluid van skote vandaan gekom het, 'n Kombi en 'n Cressida motor ge-staan het. Hy het persone by die twee voertuie gesien.

Een van hulle was een van die getuies wat namens die Staat

oor .... / 64

64

oor die skietery getuig het. Volgens beskuldigde 3 was

die enigste keer wat hy saam met beskuldigde 1 in die

groen bakkie gery het die dag wat die skietery plaasgevind

het en was daar nooit 'n geleentheid wat hulle saamgery het

om, na buitebande te gaan kyk nie. Die dag van die skiete-

ry het hy sy hoed in die groen bakkie waarmee hulle gery

het vergeet. Hierdie hoed het hy later aan die polisie

uitgeken.

Wat aanklag 3 betref het ek nie die minste twy-

fel dat die verhoorhof korrek was in sy bevinding dat be-skuldigde 1 vanaf minstens 20 Februarie 1984 in besit was van mnr Joubert se voertuig wat gedurende die nag van 18 - 19 Februarie gesteel is en onder al die omstandighede ten volle
geregtig was om die afleiding te maak, as enigste redelike

afleiding .... / 65

65

afleiding, dat beskuldigde 1 die voertuig gesteel het.

Dat iemand op 20 Februarie 1984 die voertuig se ruite laat

verdonker het staan soos 'n paal bo water. Adam Kgwedi

het beskuldigde 1 sonder aarseling op die uitkenningsparade

uitgewys as daardie persoon. Theresa het ook bevestig dat

beskuldigde 1 vir beskuldigde 3 kom oplaai het in 'n voer-

tuig wat lyk soos die gesteelde een. In die voertuig is

die dokument Bew "D" gevind en beide Adam en Moses het ver-

duidelik wanneer en hoe dit daarin gekom het, asook wanneer

en hoe die dokument Bew "E" waarop die naam en adres van

Mswazi, beskuldigde 1 se oom, verskyn in Daniel se besit

gekom het. Voeg hierby vir wat dit werd is beskuldigde

1 se belaglike verhaal dat hy maar net in die voertuig wat

eintlik in beskuldigde 2 se besit was gery het om na buite-

bande .... / 66

66

bande te gaan kyk maar toe hulle by die plek kom waar die buitebande sou wees net in die voertuig bly sit het, dan was die getuienis teen beskuldigde 1 op klagte 3 na my me-ning eenvoudig oorweldigend.
Wat klagte 4 betref is dit duidelík van die ge-tuienis van Douglas dat die voertuig waarin die moordenaars van Ben Shabangu van die toneel weggejaag het die gesteelde motor was waarop klagte 3 betrekking het en wat die polisie kort daarna verlate naby Halfweghuis gevind het. Dit is ooglopend op Douglas se beskrywing van die voertuig en die verstrekking van die registrasienommer wat die polisie die betrokke motor opgespoor het. Hierdie motor het voor die skietery, selfs op beskuldigde 3 se getuienis, voor die
huis waar oorledene doodgeskiet is gestaan want beskuldigde

3.../67

67

3 vertel self dat langs die betrokke huis 'n Kombi en

'n Cressida motor gestaan het. Beide beskuldigdes 1

en 3 plaas hulself dús in die betrokke voertuig waar-

mee die moordenaaars weggery het. Beskuldigde 1 wil

eintlik hê die hof moet aanvaar dat beskuldigde 3 al

leen afgeklim het en dus waarskynlik alleen die oor-

ledene doodgeskiet het hoewel hy nie skote gehoor het

nie. (Aan kaptein de Beer het hy egter 'n ander storie

vertel naamlik dat hy wel skote gehoor het.) Beskuldigde

3 aan die ander kant gee voor dat beskuldigde 1 alleen af-

geklim het en waarksynlik vir die skietery wat hy gehoor

het verantwoordelik was. Die getuienis van Robert

Mkhabela, Douglas Rampfumedzeni en Moses Makoena, wie se

getuienis .... /6

68

getuienis die verhoorhof aanvaar het, toon egter onteenseg-lik dat twee persone betrokke was by die aanval op oorledene en na die aanval na die groen bakkie gehardloop het en weg-gery het. Wie die derde persoon was wat Douglas in die voertuig gesien sit het is nie ter sake nie. Beide Robert en Moses het beskuldigde 1 sonder huiwering uitgeken as die een wat op die end 'n vuurwapen na die ander een ge-gooi het voor die laaste skoot afgeskiet is. Beide gemelde getuies het later vir beskuldigde 3 uitgeken as die persoon wat oorledene uit die toilet gesleep het en die laaste skoot, waarskynlik die doodskoot, afgevuur het. Welliswaar is groot gewag weereens gernaak deur beide advokate vir beskul-digde 1 en beskuldigde 3 van die feit dat beide Robert en
Moses eers 'n ander persoon, Mishack Sithole, aangesien het

vir.... /69

69

vir beskuldigde 3. Ek het reeds na hierdie fout aan hulle

kant en die van die getuies op aanklag 2 wat díeselfde fout

gemaak het en die verduidelikings daaromtrent verwys.

Die verhoorhof het hierdie aspek ook in gedagte gehou en

oorweeg maar nogtans die uitwysing van die twee getuies

aanvaar. Ek kan ook met die verhoorhof se bevinding hier-

omtrent geen fout vind nie. Die twee advokate namens be-

skuldigdes 1 en 3 se kritiek teen die getuienis van Robert

en Moses omdat hulle nie altyd ooreenstem oor die opeen-

volging van gebeure veral na die skietery begin het nie,

die argumente dat hulle in hulle paniekbevangenheid nie

goeie waarnemings sou kon maak omtrent die identiteit van

die aanvallers nie, en die argument dat omdat, volgens

die .... /70

70

die getuies se beskrywings, skote van 'n baie naby distan-sie van oorledene afgevuur moes gewees het en die dokter geen kruitmerke aan oorledene se liggaam gekry het nie, het, in die lig van al die ander getuienis, na my mening niks om die lyf nie. Ek meen dus dat beskuldigdes 1 en 3 tereg skuldig bevind is aan moord. Dit wil voorkom asof beskuldigde 1 op een of ander stadium gedurende die aanval op oorledene moontlik 'n skietwond aan sy been opge-doen het. Hy het so 'n gedeeltelik geneesde wond aan sy been gehad toe hy gearresteer is. Hy het aan kaptein de Beer op een stadium vertel dat beskuldigde 3 hom die wond in die voertuig toegedien het wat 'n ooglopende leuen was. Beskuldigde 3 vertel weer dat daar bloed aan be-

skuldigde 1 se been was toe hy alleen na die voertuig

teruggekeer .... /71

71

teruggekeer het. Bloed, maar geen koeëlmerk nie, is

agterna in die voertuig gevind. Dit is dus nie onmoontlik

en miskien waarskynlik dat beskuldigde 1 op een of ander

manier gedurende die skietery op oorledene deur 'n koeël-

wond getref is maar dit is nie nodig om hieroor te speku-

leer nie.

Wat klagtes 5 en 6 betref het die verhoorhof be-

vind dat beskuldigde 1 op 18 Desember 1983 by Ben se huis

in besit was van 'n vuurwapen waaruit skote afgevuur is en

dat etlike afgevuurde .38 koeëlpunte daarna op die toneel

opgetel is. Die hof het ook tereg bevind dat op 22 Feb-

ruarie 1984 albei beskuldigdes 1 en 3 in besit was van

vuurwapens waarmee op oorledene gevuur is en dat agterna

ook daar etlike afgevuurde 38 koeëlpunte opgetel is.

Die .... / 72

72

Die skuldigbevindings van beskuldigdes 1 en 3 op klagtes 5 en 6 was dus na my mening geregverdig.
Wat klagte 7 betref het konstabel Mokoadi getuig dat op 13 Maart 1984 hy beskuldigde 1 wat reeds gearresteer was in sy kantoor te Tembisa polisiestasie moes oppas. Dit was blykbaar nadat die uitkenningsparade gehou is waar-tydens beskuldigde 1 deur verskeie getuies uitgewys is. Beskuldigde 1 het op 'n stoel by die getuie se tafel gesit. Daar was ook 'n gevangene wat besig was om die kantoor skoon te maak. Daar was ook 'n vrou wat die getuie besig was om te ondervra. Die vrou het skielik 'n rapport gemaak en toe die getuie opkyk sien hy dat beskuldigde 1 besig was om deur die kantoorvenster te spring. Die gevangene wat

besig was om die kantoor skoon te maak het beskuldigde 1

aan .... / 73

73

aan sy bene beetgehad en beskuldigde 1 se lyf was al uit by die venster. Die beskuldigde het losgekom uit die greep van die gevangene en het oor 'n hoë heining gespring en verdwyn. Die getuie het ontken dat beskuldigde 1 aangerand is voor hy by die venster uitgespring het. Hy, die getuie, het beskuldigde 1 nie eers ondervra nie en moes hom bloot oppas. Sersant Sedumedi was gladnie in die kantoor waaruit beskuldigde ontsnap het nie. Konstabel Mamabolo het getuig dat op 13 Maart 1984 gedurende die teeverdaging (hy is 'n hofordonans) hy buite gestaan het naby die speurderskantore. Skielik het hy 'n persoon ge-sien uithang by 'n venster van een van die speurderskantore. Net toe die getuie begin nader hardloop het die persoon
aan die buitekant van die venster op die grond geval,

opgespring .... / 74

74

opgespring en weggehardloop. Hy het oor 'n veiligheids-heining rondom die gebou gespring en verdwyn. Adv Black het glad geen vrae aan die getuie gestel nie. Dit is blyk baar gemene saak dat beskuldigde 1 se prokureur of advokaat hom die volgende dag weer daar aangebring het en aan die polisie oorhandig het. Behalwe vir wat aanvanklik in be-skuldigde 1 se pleitverduideliking gesê is, is niks aange-voer wat beskuldigde se optrede regverdig nie en hy is te-reg op aanklag 7 skuldig bevind.
Voor hierdie hof het adv Black, na my mening tereg, namens beskuldigde 1 die appèl teen die vonnisse op aanklagte 1, 2,3, 5, 6 en 7 laat vaar wat beteken dat dit slegs die verhoorhof se bevinding was dat daar geen ver-

sagtende omstandighede teenwoordig was ten opsigte

beskuldigde .... / 75

75

beskuldigde 1 se skuldigbevinding aan moord op aanklag 4 nie wat oorbly vir oorweging.
Adv Lapham het ook, voor hierdie hof , weereens heeltemal tereg meen ek, namens beskuldigde 3 die appèl teen sy skuldigbevinding en vonnis op aanklag 2 laat vaar. Wat aanklagte 5 en 6 betref het sy, onsuksesvol soos ek aangetoon het, slegs die korrektheid van die skuldigbe-vindings aangeveg. Oor die gepastheid van die vonnisse wat op daardie twee aanklagte opgelê is het sy haar gladnie uitgelaat nie. Ek meen ook nie dat daar enige gronde is vir inmenging met die vonnisse wat opgelê is nie. Wat beskuldigde 3 betref is dit dus ook slegs die aanwesigheid al dan nie van versagtende omstandighede op aanklag 4 wat
aandag verdien.

Ek.... /76

76

Ek behandel egter eers beskuldigde 2 se appèl teen die vonnis van vyf jaar gevangenisstraf wat hom op-gelê is op aanklag 2. Adv Laurent het weer, net soos by die verhoorhof, sy ouderdom (hy is 28 jaar), die feit dat hy net tot st 3 op skool gevorder het, die feit dat hy 'n vrou en vyf kinders en ouers het wat van hom afhanklik is en die feit dat hy vir 10 jaar vir dieselfde werkgewer ge-werk het aan ons voorgehou as versagtende faktore. Sy het ook beklemtoon dat hy nie 'n aktiewe rol in die eerste aanslag op Ben Shabangu se lewe gespeel het nie dog slegs in die voertuig voor die huis vir beskuldigdes 1 en 3 gesit en wag het. Die verhoorhof het al hierdie feite in ag geneem en het by vonnisoplegging geen mistasting begaan nie.

Geen geldige rede bestaan na my mening wat regverdiging

aan .... /77

77

aan hierdie hof as hof van appèl sou bied om met die opge-legde vonnis in te meng nie.
Wat die vraag of daar versagtende omstandighede teenwoordig was ten opsigte van beskuldigde 1 op aanklag 4 is daar inderdaad geen feitlike basis wat enige bevinding van versagtende omstandighede sou regverdig nie. Hy het die daad ontken en in die getuienis as geheel is daar niks te vind wat 'n bevinding van versagtende omstandighede hoe-genaamd as 'n waarskynlikheid kan steun nie. Die verhoor-hof was in die duister gelaat oor 'n moontlike motief vir die moord behalwe vir 'n vae verwysing in beskuldigde 2 se verklaring voor die landdros dat beskuldigde 1 sou gesê het dat oorledene hom geld skuld en in beskuldigde 3 se ver-

klaring dat oorledene hom "pla". Om daardie vae bewerings

as .... /78

78

as waarskynlikhede te beskou vir die doeleindes van die

bewyslas wat op hierdie aspek op beskuldigde 1 gerus het,

is buite die kwessie. Beskuldigde 1 se appèl teen die

oplegging van die doodstraf wat onder die omstandighede

verpligtend was kan dus ook nie slaag nie.

Ook beskuldigde 3 se appèl teen die verhoorhof

se bevinding op aanklag 4 dat daar geen versagtende om-

standighede teenwoordig was nie kan nie slaag nie. Ook

hy het ontken dat hy aandadig was aan oorledene se dood.

Adv Lapham het namens hom verwys na beskuldigde 2 se ver-

klaring voor die landdros waaruit dit blyk dat hy en be-

skuldigde 3 'n motorkar belowe is as beloning vir die aan-

slag op oorledene se lewe. Selt's as dit aanvaar word

as 'n waarskynlikheid en as aanvaar word dat die tweede en

fatale .... / 79

79

fatale aanslag op oorledene se lewe gepleeg is deur be-

skuldigde 3 met voormelde belofte in gedagte kan dit na

my mening, op sigself, en daar is werklik geen ander fak-

tore wat ons van weet wat 'n rol gespeel het nie, nie as

'n versagtende omstandigheid aangemerk word nie. In elk

geval is dieselfde argument voor die verhoorhof ook ge-

opper en deur daardie hof verwerp. Die appèl van be-

skuldigde 3 op hierdie aspek kan dus ook nie slaag nie.

Die gevolg is dat die appèlle van al drie be-

skuldigdes op al die aanklagte en vonnisse waarteen ge-

appelleer is, verwerp word.

H R JACOBS, AR

VILJOEN, AR )
stem saam SMALBERGER, AR )

---