---

FREDERICK CHRISTIAAN ELS APPELLANT

en

DIE STAAT RESPONDENT

SAAK NO. 19/85

/ccc

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA
(APPèLAFDELING)
In die saak tussen

FREDERICK CHRISTIAAN ELS APPELLANT
en
DIE STAAT RESPONDENT
CORAM: TRENGOVE, SMALBERGER ARR et NESTADT Wnde AR
VERHOOR: 21 FEBRUARIE 1986
GELEWER: 4 MAART 1986

UITSPRAAK
TRENGOVE, AR:

Die appellant en ene Daniel Hauptfleisch

Deetlefs/
2.
Deetlefs is op 5 Junie 1984, in die rondgaande hof te
Tzaneen, deur regter Esselen en'twee assessore aan
menseroof (een aanklag) en verkragting (een aanklag)
skuldig bevind. Hierbenewens is die appellant ook op
'n aanklag van diefstal skuldig bevind. Al die aanklagte
spruit voort uit gebeure gedurende die aand van 27 Julie
en die vroeë oggendure van 28 Julie 1983. Die verhoof-
hof het bevind dat die appellant en Deetlefs gedurende
hierdie tydperk (a) vir Petrus Stephanus Venter en
Magrieta Potgieter ("die klaagster") ontvoer en aange-
hou het; (b) dat hulle die klaagster verkrag het; en
(c) dat die appellant haar verloofring gesteel het.
Die appellant is gevonnis tot gevangenisstraf van twee

jaar/
3.
jaar op die aanklag van ontvoering, twintig jaar op die
aanklag van verkragting en een jaar op die aanklag van
diefstal. Deetlefs is gevonnis tot vier jaar gevangenis-
straf op die aanklag van ontvoering, en twintig jaar
gevangenisstraf op die aanklag van verkragting. Wat
beide beskuldigdes betref, is daar gelas dat die tyd-
perke van gevangenisstraf saamlopend uitgedien sou word.
Die effektiewe tydperk van gevangenisstraf is dus in
albei gevalle twintig jaar gevangenisstraf. 'n Aansoek
namens die appellant om te appelleer (a) teen sy skuldig-
bevinding as mededader, in plaas van medepligtige, op
die aanklag van ontvoering en (b) teen die vonnis van
twintig jaar gevangenisstraf op die aanklag van verkragting

is/
4.
is deur die verhoorregter afgewys. Sodanige verlof
is egter later ten gevolge van 'n versoekskrif gerig
aan die Hoofregter verleen kragtens die bepalings van
artikel 316(8)(c)(ii) van die Strafproseswet 1977.
Daar is destyds ook namens Deetlefs by die verhoor-
regter aansoek gedoen om teen sy vonnis op die aanklag
van verkragting te appelleer, maar die aansoek is
afgewys en die saak is toe, wat hom betref, nie verder
gevoer nie.
Daar is tans geen dispuut oor die tersaak-
like feite nie. Hulle word volledig in die uitspraak
van die verhoorhof uiteengesit en kan vir onderhawige
doeleindes soos volg saamgevat word. Op 27 Julie 1983,

om/
5.
om ongeveer 18h00, het die appellant en Deetlefs heel
onverwags, per motor, vanaf Pietersburg by Venter se
ouerhuis, in die omgewing van Tzaneen, opgedaag. Venter
het destyds by sy ouers ingewoon. Hy en die appellant
was neefs. Venter het aan hulle verduidelik dat hy op
die punt staan om na die klaagster, wat in 'n losieshuis
in Tzaneen geloseer het, te gaan. Sy sou die eerskomende
naweek saam met hom na Pretoria gaan en hy wou hulle
reëlings in diá verband bevestig. Dit blyk dat Venter
se verloofde, wat 'n goeie vriendin van die klaagster was,
en ook die klaagster se verloofde destyds albei aan
afdelings van die Polisiemag te Pretoria verbonde was.
Hoe dit ook sy, die appellant het voorgestel dat Venter

en/
6.
en die klaagster saam met hulle êrens gaan vleis braai.
Hulle ry toe na die klaagster se losieshuis, Venter
met sy eie motor, en die appellant en Deetlefs met
hulle motor. Op pad daarheen het hulle twee keer
stilgehou, eers toe daar kwansuis fout met die appellant
en Deetlefs se motor was, en daarna toe hulle by 'n
kafee aangegaan het om koeldrank te koop. By albei ge-
leenthede is Venter deur die appellant en Deetlefs oor-
reed om saam met hulle 'n glasie brandewyn met Coca Cola
te drink. Nadat die klaagster ingestem het om saam
met hulle te gaan vleis braai, is hulle in die twee motors
na die Fanie Bothadam wat net buitekant Tzaneen op die
pad na Duiwelskloof geleë is. Die klaagster het saam
met Venter gery.

By/
7.
By die dam het hulle gesellig verkeer.
Hulle het vleis gebraai. Die appellant en Deetlefs
het weer 'n glasie of twee brandewyn met Coca Cola gedrink.
Hulle het ook vir Venter 'n drankie gegee maar hy het nie
weer gedrink nie omdat hy nie goed gevoel het nie. Die
klaagster het geen sterk drank gebruik nie. Volgens
die klaagster het die appellant en Deetlefs normaal voor-
gekom en het hulle heeltemal ordentlik teenoor haar opgetree.
Nadat hulle 'n tydlank daar vertoef het, het Venter
siek geword en het hulle op voorstel van die klaagster
besluit om huis toe te gaan. Deetlefs het aangebied
om Venter se voertuig te bestuur omdat hy nog siek ge-
voel het. So gesê, so gedaan. Die klaagster het voor

langs/

8.
langs Deetlefs gesit, en Venter op die agtersitplek.
Die appellant het hulle met die ander voertuig gevolg.
By die aansluiting met die Tzaneen-
Duiwelskloofpad het Deetlefs na regs, in die rigting
van Duiwelskloof, in plaas van na links, in die rigting
van Tzaneen gedraai, sy pas versnel, en teen 'n hoë
spoed voortgery. Op 'n vraag van die klaagster waarom
hy dan in daardie rigting ry, het Deetlefs haar toege-
snou dat sy moet stilbly. Sy het begin gil, die deur
oopgemaak en probeer uitspring. Deetlefs het haar toe
deur die gesig geklap, haar van agter aan haar hare beet-
gegryp en voortgesnel. Met die oog op die geskilpunte
in hierdie appèl is dit nie nodig om verder op die be-

sonderhede/

9.
sonderhede van hierdie insident in te gaan nie. Teen
daardie tyd was dit reeds donker. Nadat hulle 'n hele
ent in die rigting Duiwelskloof gery het, het Deetlefs
op 'n sypad afgedraai en in 'n bloekombos stilgehou. Die
appellant wat deurgaans kort op hulle hakke was, het
langs hulle tot stilstand gekom. Deetlefs het hom aan-
gesê om Venter se hande vas te bind en hy het dit sonder
enige teenkanting gedoen. Hy het Venter se hande met 'n
stuk elektriese draad styf agter sy rug vasgebind. Nadat
hulle Venter ook nog in sy motor toegesluit het, het Deet-
lefs die klaagster agter in hulle motor ingedwing en langs
haar ingeklim. Hy het haar nog steeds agter aan haar hare
beetgehad. Met die appellant agter die stuurwiel, is

hulle/

10.
hulle toe daar weg.
Toe hulle by die hoofpad kom, het hulle
weer in die rigting van Duiwelskloof gery. Terwyl
hulle ry, het Deetlefs die klaagster gedwing om 'n hele
bottel skoon rietspiritus uit te drink en 'n slaappil te
sluk. Die appellant se enigste reaksie hierop was om
vir Deetlefs te sê "om stadig te gaan met die drank".
Die klaagster was gou in 'n toestand van beswyming en
toe sy die volgende oggend haar bewussyn herwin was sy
in die hospitaal te Louis Trichardt. Wat intussen met
haar gebeur het, blyk uit bekentenisse van Deetlefs en
die appellant wat met hulle toestemming as bewysstukke
aan die verhoorhof voorgelê is. Ek bepaal my by die

appellant/

11.

appellant se verklaring. Daaruit blyk dit dat hulle
vanaf Duiwelskloof in die rigting van Louis Trichardt
gery het. Op weg daarheen het hulle op 'n grondpad af-
gedraai en ongeveer vyf kilometer verder weer stilgehou.
Daar het Deetlefs en die appellant die klaagster heeltemal
ontklee en haar toe albei verkrag. Hulle het die klaag-
ster se klere weer vir haar aangetrek, haar agter in die
motor gesit, en verder gery. In die omgewing van Vivo
het hulle weer van die pad afgedraai en in die veld
ingery totdat hulle motor in 'n droë rivierbedding vasge-
val het. Hulle het toe die appellant teen 'n berg-
helling uitgedra en daar oornag. Gedurende die nag het
Deetlefs en die appellant die klaagster weer verkrag.

Vroeg/

12.
Vroeg die volgende oggend het hulle stemme gehoor en
toe die polisie gewaar aan die voet van die berghelling.
Hulle het dadelik op vlug geslaan en die klaagster wat
nog steeds bewusteloos was daar agtergelaat. Hulle is
die volgende dag gearresteer.
Die polisie het blykbaar kort nadat Deetlefs
en die appellant weggevlug het op die klaagster afgekom
en haar na die hospitaal te Louis Trichardt geneem.
Daar is sy om llh30 deur 'n plaaslike geneesheer, Dr
Labuschagne, ondersoek. Volgens Dr Labuschagne was die
klaagster op daardie tydstip heeltemal histeries - sy
het aanhoudend gehuil en kon glad nie praat nie - en het
sy gely aan wat hy beskryf het as mediese, in teenstelling

met/
13.
met psigiese, skok. Hy het dit toegeskryf aan die
blootstelling wat sy moes verduur en die inname van
die oormatige hoeveelheid rietspiritus. Hy het ver-
duidelik dat die inname van 'n hele bottel rietspiritus
en 'n slaappil lewensgevaarlik vir die klaagster was.
Sy ondersoek het ook getoon dat een of meer persone ver-
skeie kere met die klaagster geslagsgemeenskap gehad het.
Hy het tekens van bloeding en kneusing aan haar privaat
dele gevind maar geen ernstige letsels nie. Volgens
die klaagster het sy gou herstel en het sy geen behoefte
aan enige sielkundige behandeling gehad nie. Sy is
sowat ses maande na die voorval met haar verloofde ge-
troud en ten tyde van die verhoor het sy gesê dat hulle

gelukkig/

14.
gelukkig getroud was en 'n normale huwelikslewe lei.
Teen hierdie agtergrond kom ek vervolgens
by die twee geskilpunte in hierdie appèl. Soos reeds
vermeld, is daar eerstens namens die appellant aangevoer
dat die verhoorhof misgetas het deur hom as mededader
aan menseroof skuldig te bevind. Daar is betoog dat hy
slegs 'n medepligtige was. In die lig van die feite
hierbo uiteengesit, kan ek hierdie stelling nie aanvaar
nie. Na my oordeel voldoen die handelinge van die
appellant aan al die wesentlike elemente van die mis-
daad menseroof. In Snyman,-Strafreg, bl 426 word mense-
roof omskryf as "die wederregtelike, opsetlike ontneming
van 'n persoon se vryheid van beweging" en dan volg die

woorde/
15.
woorde "en/of, indien so 'n persoon 'n kind is, die
wederregtelike, opsetlike ontneming van 'n ouer se be-
heer oor die kind". Hierdie omskrywing stem wesentlik
ooreen met die definisie van "kidnapping" in Hunt, South
African Law and Procedure, vol 11, 509. Daar is blykbaar
onder sommige van ons hedendaagse skrywers nog steeds
meningsverskil oor die vraag of kinderdiefstal slegs 'n
verskyningsvorm van menseroof is - soos gesê is in
R v Lentit 1950(1) S A 16(K) en R v Levy and Another
1967(1) S A 351 (W) - en of dit 'n aparte misdaad is
(kyk Snyman, op cit, bl. 427), maar vir die onderhawige
doeleindes is dit nie nodig om hieroor uitsluitsel te
gee nie. Dit blyk duidelik uit die getuienis, en ver-

al ook/
16.
al ook uit die appellant se eie verklaring, dat hy
daadwerklik deelgeneem het aan die wederregtelike en
opsetlike ontneming van beide Venter en die klaagster
se vryheid van beweging. Hy het sonder enige teë-
stribbeling vir Venter vasgebind toe Deetlefs hom
aansê om dit te doen en daarna het hulle ook nog
vir Venter in sy motor toegesluit en toe weggery. En
wat die klaagster betref, was dit die appellant wat
die motor bestuur het nadat Deetlefs haar teen haar
sin in die voertuig ingedwing het, haar daar gevange
gehou het, en haar gedwing het om die bottel riet-
spiritus te drink en die slaappil te sluk. Ek moet
miskien ook net meld dat die appellant nie by die

verhoor/
17.
verhoor getuig het of enige verduideliking vir sy
optrede aangebied het nie. Hy het hom verlaat op
sy relaas van die gebeure soos uiteengesit in sy
bekentenis. Met die oog op die voorgaande feite,
en in die lig van die algemene beginsels in verband
met daderskap vervat in gewysdes soos bv. S v Williams
en 'n Ander 1980(1) S A 60(A) en S v Maxaba en Andere
1981(1) S A 1148(A), het die verhoorregter, na my oordeel,
die appellant tereg op die aanklagte van menseroof as
dader, of mededader, skuldig bevind.
Ek kom nou by die appèl teen die vonnis
van twintig jaar gevangenisstraf op die aanklag van
verkragting. Daar is nie namens die appellant aan-

gevoer/

18.
gevoer dat die verhoorregter by vonnisoplegging
enige wesentlike feite oor die hoof gesien het nie.
Wat die appellant se advokaat wel betoog het, was
dat die verhoorregter nie voldoende ag geslaan het
op sy persoonlike omstandighede nie en dat die vonnis
in ieder geval onredelik swaar is.
Verkragting is uiteraard altyd 'n ernstige
misdryf. In die onderhawige geval was die klaagster
negentien jaar oud toe sy verkrag is. Die omstandig-
hede waarin dit gebeur het vervul 'n mens met weersin.
In 'n sekere sin is dit gelukkig dat die klaagster in
'n toestand van beswyming was toe sy verkrag is en sy
dus nie besef het wat met haar gebeur nie. Soos reeds

vermeld,/

19.
vermeld, het sy geen ernstige beserings opgedoen nie
en geen blywende psigiese skade gely nie. Dit was
nietemin 'n aaklige ondervinding en Deetlefs en die
appellant het hulle baie beslis soos twee gewetelose
skobbejakke gedra.
Wat die appellant se deelname betref, is
die waarskynlikhede baie sterk dat hy hom in 'n groot
mate laat beïnvloed het deur Deetlefs. Destyds was
die appellant pas agtien jaar oud. Deetlefs was reeds
sewe-en-twintig jaar oud. Volgens die verslag van die
maatskaplike werker, wat deur die verhoorregter aanvaar
is, is die appellant teruggetrokke van geaardheid en
maklik beïnvloedbaar. Daarenteen is die getuienis

dat/
20.
dat Deetlefs 'n psigopaat is met 'n dominerende en
aggressiewe persoonlikheid. Die appellant het
geen vorige veroordelings vir geweld - of seksmisdade
gehad nie. Deetlefs het destyds drie vorige veroor-
delings vir gewone aanranding gehad en een vir onsede-
like aanranding. Dit blyk ook duidelik uit die ge-
tuienis dat Deetlefs by die onderhawige geleentheid
die voortou geneem het en die dominante rol gespeel
het. Toe hulle van die Fanie Bothadam vertrek, was
dit Deetlefs wat voor gery het en in die rigting van
Duiwelskloof afgedraai het in plaas van na Tzaneen;
toe hulle in die bloekombos stilhou, was dit hy wat
die opdrag gegee het dat Venter vasgebind moet word;

toe/
21.
toe hulle daar vertrek was dit hy wat die klaagster
agter in die motor ingedwing het en haar daar vasge-
hou het; en op pad was dit hy wat die klaagster ge-
dwing het om die bottel rietspiritus te drink en die
slaappil te sluk; en, ten slotte, toe hulle by die
eerste geleentheid die klaagster verkrag het, was dit
weer hy wat die voortou geneem het . Na my oordeel
het die verhoorregter nie voldoende ag geslaan op die
mate waarin die appellant waarskynlik deur Deetlefs
beïnvloed was nie. Die verhoorregter sê wel in sy
uitspraak dat hy ten aansien van die appellant in ag
neem dat hy jonger as Deetlefs was en dat daar "'n mate
van beïnvloeding kon geheers het op die stadium toe hy

aanvanklik/

22.
aanvanklik aan die menseroof deelgeneem het". In
die lig van die getuienis moes die verhoorregter, na
my mening, verder gegaan het en ten gunste van die
appellant aanvaar het dat hy waarskynlik deurgaans in
sy optrede deur Deetlefs se dominerende persoonlikheid
en aggressiewe optrede beïnvloed was. Die verhoorregter
het ook ten gunste van die appellant en van Deetlefs
aanvaar dat hulle waarskynlik die betrokke aand in 'n
mate onder die invloed van sterk drank en dagga was. Dit
blyk uit hulle verklarings dat hulle daardie dag sterk
drank gebruik het en dagga gerook het reeds voordat hulle
by Venter in Tzaneen opgedaag het. In die lig van Venter
en die klaagster se waarnemings, Deetlefs en die appellant

se/

23.
se optrede, en hulle gedetailleerde weergawes van die
gebeure, soos vervat in hulle verklarings, twyfel ek
of die sterk drank en dagga werklik enige noemenswaardige
invloed op hulle handelswyse gehad het. Ek aanvaar egter
dat dit wel die geval mag gewees het en dat dit 'n faktor
is wat by vonnisoplegging in gedagte gehou moet word.
Om saam te vat. In die lig van al die feite
en omstandighede hierbo vermeld, is 'n vonnis van twintig
jaar gevangenisstraf in die geval van die appellant, na
my oordeel, "onredelik" swaar en sal 'n vonnis van 12 jaar
gevangenisstraf voldoen aan die doelstellings met straf-
oplegging. Ek moet dit miskien hier duidelik stel dat
dit hoegenaamd nie my bedoeling is om my uit te laat oor

die/

24.
die geskiktheid, al dan nie, van Deetlefs se vonnis
nie. Dit is nie hier ter sprake nie. Dit volg uit
die voorgaande dat dit hierdie hof vrystaan om in die
geval van die appellant in te gryp.

Die bevel van hierdie hof is derhalwe
soos volg:

(a)	die appèl teen die skuldigbevinding op die aan- klag van menseroof word afgewys;
(b)	die appèl teen die vonnis op die aanklag van ver- kragting slaag tot die mate dat die vonnis verminder word tot 12 jaar gevangenisstraf. Al die vonnisse sal steeds saamlopend uitgedien word.

TRENGOVE, AR
SMALBERGER, AR )

STEM SAAM

NESTADT, Wnde AR )

---