---

THEMBILE JAMA
Appellant

en

DIE STAAT
Respondent

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA

(APPELAFDELING)

In die saak tussen:

THEMBILE JAMA Appellant

en

DIE STAAT Respondent

Coram: HEFER, AR, NICHOLAS et BOSHOFF, Wn ARR

Verhoor: 12 Mei 1987

Gelewer: 22 Mei 1987

UITSPRAAK BOSHOFF, Wn AR :

Die appellant kom in hoër beroep teen die

doodstraf wat hom opgelê is in die Suid-Oos Kaapse Plaaslike

Afdeling /2

-2-

Afdeling toe hy skuldig bevind is aan die moord op 13 Mei

1985 op Stefanus Beyers de la Rey du Preez (oorledene)

en daar bevind is dat daar geen versagtende omstandighede

aanwesig was nie. Mnr Huisamen, namens die appellant;

betoog dat die verhoorhof gefouteer het deur nie te be-

vind dat daar wel versagtende omstandighede aanwesig

was nie. Hy voer aan dat die verhoorhof misgetas het

in 'n opsig waarna later meer volledig verwys sal word.

Vir die beantwoording van die vraag of daar

wel versagtende omstandighede was, moes die verhoorhof

vasstel of daar omstandighede was wat op die geestes-

vermoëns of die geestestoestand van die appellant

betrekking /3

-3-

betrekking kon gehad het, indien wel, of sodanige om-

standighede hom inderdaad beïnvloed het, en of volgens

die oordeel van die verhoorhof die beïnvloeding sodanig

was dat sy daad daardeur minder laakbaar of verwytbaar

beskou kan word, kyk S v Babada 1964(1) SA 26(A)

27H-28A.

Die appellant was saam met 3 ander beskuldigdes

aangekla. Hy was beskuldigde 4 en die ander 3 beskul-

digdes 1, 2 en 3. Beskuldigde 2 is onskuldig bevind

en /4

-4-

en ontslaan. Die oorledene was 'n plaasbestuurder op

die plaas Brandwag en beskuldigde 3 het 'n huis op die

plaas gehuur. Daar was 'n slegte gevoel tussen die twee

en beskuldigde 3 het ook pogings aangewend om die posisie

van die oorledene op die plaas te ondergrawe aangesien

hy self agter die pos van plaasbestuurder was. Be-

skuldigde 1 is 'n 19 jaar oud swartvrou wat by beskuldigde

3 'n huisbediende was. Beskuldigde 3 het haar gevra om

vir hom iemand te kry om vir die oorledene om die lewe

te bring. Appellant is 'n 22 jaar oud swartman wat

lemoene gepak het by die Kirkwood Kooperasie. Be-

skuldigde 1 het hom genader en na beskuldigde 3 gebring,

Hulle het die Sondagaand voordat die moord op die Maan-

dagoggend /5

-5-

dagoggend gepleeg is in beskuldigde 1 se kamer bymekaar

gekom en al die reëlings is toe getref hoedat die oorledene

die volgende oggend voorgestaan moes word en hoe hy

om die lewe gebring moes word.Daar was aan gedink

om sy huis aan die brand te steek maar hulle het van

hierdie idee afgesien omdat die oorledene honde op sy

werf gehad het en omdat die skade aan die huis groot sou

wees. Daar was daardie tyd onluste in die swartwoon-

buurt en dit was toe besluit dat die oorledene doodgesteek

moes word en dat sy liggaam daarna verbrand moes word;

waarskynlik om die indruk te skep dat die oorledene die

slagoffer van swartonluste was. Appellant wou R20

gehad het vir sy dienste maar beskuldigde 3 het gesê

dat /6
-6-
dat hy hom R30 sal betaal.

Die appellant het die nag in beskuldigde 1

se kamer geslaap. Die volgende oggend is hy vroeg

wakker gemaak en is toe saam met beskuldigde 1 na die

pad waarlangs die oorledene gewoonlik met sy bakkie

ry op pad na die plek waar hy soggens die bokke tel-

Appellant was gewapen met 'n mes en het twee plastieksakke

gehad wat hy oor sy hande moes gehad het om geen vinger-

afdrukke agter te laat nie. Hy het ook sandale aangehad

met gladde sole sodat geen herkenbare spoormerke agter

gelaat word nie. Beskuldigde 1 het saam gegaan met 'n

bottel brandstof wat gebruik moes word om die oorledene

se liggaam te verbrand. Appellant was langs die pad

gewees /7

-7-

toe die oorledene in sy bakkie daar aankom en stilhou

om met die appellant te praat. Die getuienis is nie

duidelik hoe dinge daarna verloop het nie. Appellant

het die oorledene aangeval en verskeie steke met die mes

toegedien en snywonde veroorsaak. Tydens die verloop

van die gebeure het die oorledene twee skote met sy

geweer afgevuur waarvan een vir die appellant in die been

getref het. Die appellant en beskuldigde 1 het nie sover

gekom om die oorledene se liggaam te verbrand nie.

Die bottel brandstof, vuurhoutjies, mes, sandale en twee

plastieksakke is daarna op die toneel van die moord

gevind.Die oorledene is dood aan akute bloedverlies

en het 8 snywonde aan hom gehad.Twee daarvan het deur-

gedring /8

-8-

gedring in die borskasholte in. Daar was 'n 10 cm

snywond in die stygende aorta wat die bloeding veroor-

saak het waaraan die oorledene gesterf het.

Die appellant het verskeie verklarings gemaak in verband met sy betrokkenheid by die moord. Die eerste verklaring het hy op 17 Mei 1985 aan Kaptein Goosen in die hospitaal in Uitenhage gemaak. Op 17 Mei 1985 het hy 'n verklaring aan landdros van Rooyen gemaak. Op 6 November 1985 het hy saam met die ander beskuldigdes voor landdros Willen in die landdroshof in Kirkwood verskyn ingevolge artikel 119 van die Strafproseswet nr 51 van 1977 en onskuldig gepleit. As pleitverduide-liking het hy weer 'n verklaring afgelê. Met die verhoor

van /9

-9-

van die saak op 3 Februarie 1986 het die appellant weer

onskuldig gepleit en 'n verklaring in gevolge art 115(1)

van laasgenoemde wet ingehandig. Na afloop van die

Staatsaak het die appellant self getuienis afgelê en

is gekruisvra deur die advokate van beskuldigdes 1 en 3

asook die advokaat van die Staat.

In sy uitspraak het die verhoorhof bevind dat

daar 'n ooreenkoms tussen die appellant en beskuldigde 3

was dat appellant die oorledene moes doodmaak en verder

dat die appellant uiteindelik gedoen het wat hy onderneem

het om te doen. Hy is gevolglik skuldig bevind aan

moord.

Die /10

-10-

Die appellant het nie self getuienis ter

strafversagting afgelê nie maar gesteun op die getuienis

van Margaret Jeannie Windsor, 'n interne kliniese siel-

kundige van die Donkin hospitaal op Port Elizabeth.

Sy het 'n B A honneursgraad in sielkunde en studeer nog

vir 'n M A graad in sielkunde. Sy het ongeveer 8 maande

se praktiese ondervinding as 'n interne kliniese-siel-

kuiidige in die Donkin hospitaal gehad. Sy is gevra

om die intelligensievlak van die appellant te bepaal

en het hom vir sowat 'n uur lank gesien en sekere toetse

gedoen. Sy het sy intelligensiekwosiënt op 50 vasgestel

wat toon dat hy n intellektuele ontwikkeling van 'n kind

van 7 tot 9 jaar het. Dit beteken dat hy effens tot

matig /11

-11-

matig vertraag is. Volgens haar maag dit vir hom moeilik wees om die volle implikasies van feitlik enige situasie te begryp. Dit sou gevolglik meebring dat hy minder in staat is as die gemiddelde persoon om beslissings te neem. Weens drukte van tyd kon sy haar bevindings nie kontroleer met bykomende inligting verkry van 'n familielid van die appellant nie. Sy kon slegs die appellant se moeder, tante en oupa vir 'n paar minute spreek. Volgens hulle is hy ietwat vertraag. Sy het ook nie insae tot al die verklarings wat die appellant gemaak het, gehad nie. Sy het verder verduidelik dat dit nie vir haar nodig was om van 'n tolk gebruik te maak nie omdat sy bloot meganiese toetse toegepas het en dit

nie /12

-12-

nie nodig was om met die appellant te kommunikeer nie.

Toe die verklarings aan haar gestel is, het sy toegegee

dat die uur wat sy met die appellant gehad het miskien

nie lank genoeg was om die appellant se verstandsvermoë

na behore aan te slaan nie.

In sy uitspraak ten opsigte van versagtende

omstandighede het die verhoorregter aanvaar dat Mev

Windsor haar opregte menings uitgespreek het maar be-

vind dat haar menings nie strook met wat die verhoorhof

self in die hof tydens die verhoor waargeneem het en

wat uit die appellant se dade en die verklarings wat

hy van tyd tot tyd gemaak het, blyk nie. Hy het nie

toe hy getuienis afgelê het en sover geoordeel kon word

uit /13

-13-

uit sy verklarings, enige mate van dwaasheid aan die

dag gelê nie soos verwag sou word van 'n persoon met so

'n lae intelligensie as wat 'n intelligensiekwosiënt

van 50 mag aandui nie. Sy antwoorde op vrae in die hof

was stadig maar duidelik en sy verklarings buite die hof

was ook duidelik.

Mnr Huisamen het betoog dat die verhoorhof

misgetas het deur nie meer gewig aan die getuienis

van mev Windsor te heg nie.Volgens hom is haar getuie-

nis en haar gevolgtrekkings 'n belangrike en deurslag-

gewende oorweging wanneer geoordeel moet word of die

appellant se ongeletterdheid, lae intelligensie en

intellektuele vermoëns, geestelike onvolwassenheid en die

moontlike /14

-14-
moontlike invloed wat beskuldigdes 1 en 3 op appellant gehad het, op versagtende omstandighede kon neerkom al dan nie. Hy het toegegee dat die appèl nie kan slaag as bevind word dat die verhoorhof nie misgetas het ten opsigte van mev Windsor se getuienis nie.

Dit blyk duidelik uit die getuienis en die

verduideliking van mnr Huisamen hoe dit gekom het dat

mev Windsor op die toneel gekom het, dat sy die appellant

nie onder psigiatriese observasie gehad het nie en dat

sy bloot net verstandstoetse op hom uitgevoer het.

Die toetse het afgehang van sy eie reaksies en optrede.

Sy het toegegee dat sy eintlik meer tyd nodig gehad

het om sy verstandsvermoëns behoorlik aan te slaan.

Die /15

-15-

Die verhoorhof, daarenteen, het die geleentheid

gehad om hom te sien en te hoor getuig en vrae beant-

woord, en ook sy verskillende verklarings gelees waarin

hy rnet sy betrokkenheid in die saak handel. Hy het

op elke geleentheid 'n samehangende relaas gegee en

verweer probeer openbaar. Die verhoorhof het sy ge-

tuienis verwerp. Mev Windsor was gevolglik nie in die

selfde gunstige posisie as die verhoorhof om te kon

bepaal of die appellant wel so 'n lae verstandsvermoë

gehad het waarop mev Windsor hom aangeslaan het nie.

Na my oordeel het mnr Huisamen nie daarin

geslaag om aan te toon dat die verhoorhof misgetas

het /16

-16-

het deur nie meer gewig aan mev Windsor se getuienis

te heg nie.

Die appèl word gevolglik van die hand gewys

WAARNEMENDE APPËLREGTER

HEFER , AR)
stem saam NICHOLAS, Wn AR)

---