---

HENDRIK JANSEN Appellant

en

DIE STAAT Respondent

Saaknommer 480/87

mp

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA (APPèLAFDELING)

In die saak tussen:

HENDRIK JANSEN Appellant

en

DIE STAAT Respondent

CORAM: HOEXTER, KUMLEBEN, ARR et NICHOLAS, Wnd AR

VERHOOR: 5 Mei 1988

GELEWER: 27 Mei 1988

UITSPRAAK

HOEXTER, et KUMLEBEN, ARR....

2.

HOEXTER, et KUMLEBEN, ARR,

Dit is 'n strafappèl teen vonnis alleen. Die feite van die geval is betreklik eenvoudig. Op die aand van 30 September 1986 en in die omgewing van die Ou Lokasie, Postmasburg, is 'n skraalgeboude 19-jarige vrou (hierna "die oorledene" genoem) deur 'n manspersoon oorrompel en daarna agtereenvolgens eers deur hom en onmiddellik daarna deur twee ander manspersone verkrag. Onmiddellik voor gemelde verkragtings of in die loop daarvan is die oor= ledene 'n noodlottige steekwond toegedien wat haar hart binnegedring het. Aan hierdie steekwond het die oorledene, kort nadat sy vir die derde keer verkrag is, beswyk.

Die nasleep van hierdie gebeure was die vervolging van drie manspersone in die Kalahari Rondgaande Plaaslike Afdeling voor 'n hof bestaande uit VAN RHYN, RP en twee assessore. Die drie beskuldigdes het gesamentlik op klagtes van (1) verkragting (2) roof op die oorledene

en
3.
en (3) moord tereggestaan. By die verhoor was ene Piet

Molouly ("Molouly") beskuldigde no l en die appellant was
beskuldigde no 2. Beskuldigde no 3 by die verhoor is op
al drie klagtes vrygespreek. Molouly en die appellant is
op die klagtes van roof en moord vrygespreek. Ten opsigte
van die verkragtingklagte het sowel Molouly en die appellant

skuld beken en die verhoorhof het albei aan verkragting van
die oorledene skuldig bevind. Ofskoon beskuldigde no 3
op die verkragtingsklagte onskuldig bevind is, staan dit
vas en was dit by die verhoor gemene saak (a) dat die
oorledene inderdaad agtereenvolgens deur drie verskillende
manspersone verkrag is en (b) dat die appellant tweede en
Molouly derde aan die beurt gekom het.

Ten tyde van die pleging van die misdaad
waaroor dit in hierdie appèl gaan, het Molouly so pas

leeftyd van 21 jaar bereik en die appellant was amper 27

jaar oud. Albei beskuldigdes het 'n lang lys vorige
veroordelings erken. Dit is veral die

vorige
4
vorige veroordelings van die appellant wat tesaam 'n
beeld van verdorwenheid skep. Meer nog: Die appellant
is voorheen weens verkragting 'n vonnis van vyf jaar
gevangenisstraf opgelê. VAN RHYN, RP het Molouly tot
tien jaar gevangenisstraf gevonnis. Die appellant is

ter dood veroordeel. Met verlof van hierdie hof kom
die appellant teen sy doodvonnis in hoër beroep. Aan
mej Fouche, wat namens die appellant 'n weldeurdagte
betoog gelewer het, is hierdie hof dank verskuldig.

Namens die appellant het sy advokaat aangevoer
dat die verhoorregter by straftoemeting in twee opsigte
'n mistasting begaan het. Die vernaamste mistasting, so

het sy in oorweging gegee, was die oorbeklemtoning van
die appellant se vorige veroordelings. Ten tweede het

sy betoog dat die verhoorregter onvoldoende aandag gegee
het "aan die rol wat drank" by die pleging van die misdaad

sou gespeel het.

5.

Ons het die voorreg gehad om die uitspraak
van ons kollega NICHOLAS te lees. In die loop van sy
insiggewende oorsig rakende die wyse waarop ons howe oor
die afgelope eeu verkragting as halsmisdaad benader het
word daar o a na die volgende twee toonaangewende beslis=

sings van hierdie Hof verwys. In R vs Ramanka 1949(1)
SA 417 het CENTLIVRES, AR op 420 gesê:-

"The Legislature therefore intended that

the death penalty should, in appropriate

circumstances, be imposed for the crime

of rape. What those circumstances are

is left to the discretion of the trial

In S v Tshomi en h Ander 1983(3) SA 662(A) het hierdie
Hof m b t S v K en 'n Ander 1972(2) SA 898(A) waar op
902A verwys word na 'n -

" gevestigde praktyk dat die doodvonnis

slegs in uiterste gevalle opgelê word."
by monde van hoofregter RABIE verklaar (op 666E/H):-

"Hierdie frase 'uiterste gevalle', of

'uiterste geval', wat ook al in ander

sake gebruik is, kan nie letterlik opgevac

5(a).

word nie, want as 'n Verhoorregter die

doodvonnis slegs in 'n letterlik, of werklik,

uiterste geval kan oplê, sal hy waarskynlik

altyd moet besluit dat die doodvonnis nie 'n

gepaste vonnis sal wees nie, want hy sal hom

waarskynlik altyd 'n erger geval kan voorstel

as die een wat voor hom dien. 'n Verhoorregter

se diskresie kan nie op so 'n wyse aan bande

gelê word nie Hierbenewens moet in

gedagte gehou word dat hierdie Hof ook al

gesê het dat dit die funksie van die

Verhoorregter is om te beslis of die geval

voor hom as 'n uiterste geval beskou moet

word of nie en dat hierdie Hof nie sonder

meer sy mening oor die aangeleentheid vir dié

van die Verhoorregter kan substitueer nie

Die stelling dat die doodstraf net in

uiterste gevalle opgelê kan word, hou dus, in

'n geval soos die onderhawige, niks meer m nie

as dat 'n Verhoorregter nie die doodstraf moet

oplê nie tensy hy van oordeel is dat die

misdaad van so 'n ernstige aard is dar die

doodstraf die gepaste straf sal wees. Hiermee

word niks nuuts gesê nie want dit is bekende

reg dat die Verhoorregter, wie se taak dit

is om te besluit oor wat 'n gepaste straf sal

wees, in die lig van die ernstigheid van die

misdaad wat gepleeg is en al die ander feite

van die betrokke geval moet besluit wat 'n

gepaste straf sal wees."

Dat gemelde riglyne by die beoordeling van die onderhawige

appël deeglik voor oë gehou moet word, spreek vanself.
6.
Wat egter verder opgemerk moet word is die volgende. Die
appellant se advokaat het nêrens aangevoer dat die ver=
hoorregter by sy oorweging van die moontlikheid van die
oplegging van die doodvonnis enigsins van die benadering

in Tshomi se saak (supra) afgewyk het nie. By nalees van

sy uitspraak is dit inteendeel duidelik dat die verhoor=
regter se benadering suiwer en korrek was.

Soos in Tshomi se saak (supra) aangedui, sal
'n verhoorregter se beslissing of die doodvonnis die gepaste

straf is aan die hand van elke saak se eie omstandighede
oorweeg moet word. Tensy dit egter bewys kan word dat
die verhoorregter wat die doodvonnis in 'n verkragtingsaak
oplê 'n mistasting begaan het, is in 'n appêl teen daardie
vonnis die eindelike en deurslaggewende vraag vir hierdie
Hof slegs die volgende:-

" kon die verhooregter redelikerwyse

die doodstraf opgelê het?"

(per BOTHA, AR in S v Pieters 1987(3) SA 717(A) op

7.

Die betoog namens die appellant dat
VAN RHYN, RP oormatige klem op die appellant se vorige
veroordelings laat val het, berus hoofsaaklik op die vol=
gende terloopse stelling wat die verhoorregter ten tyde
van die betoë m b t vonnis gemaak het:-

" ek sou nie die doodstraf oorweeg het

as dit nie was dat hy sulke ernstige

veroordelings het nie."

Selfs in die veronderstelling dat hierdie uitlating tot
die status van 'n oorwoë mening in die uitspraak self
verhef kan word, vind ons in hierdie woorce geen steun
vir die betoog nie. Daardeur het die verhoorregter slegs
te kenne gegee uit hoofde waarvan die moontlikheid van die
doodstraf hoegenaamd in die saak ter sprake kom. Afgesien
van die vorige veroordelings het egter ander en belangrike

faktore in die saak ook na vore getree en ernstige oorwe=
ging verdien. Die ander faktore behels o a die feit
dat dit hier gegaan het om 'n bendeverkragting van 'n

tingerige
8.
tingerige en weerlose jong vrou; en dat toe die appellant
besef het dat sy dood is hy haar op heel gevoellose wyse
daar in die veld gelos het om doodluiters by 'n vriend te
gaan kuier. Dat die verhoorregter al die relevante

faktore in die saak in oënskou geneem het, blyk duidelik
uit die slotparagraaf van sy uitspraak oor vonnis:-

"Om op te som, in aanmerking genome die

beskuldigde se persoonlike omstandighede,

die erns van die misdaad, sy hervormings=

vermoë, die uitwerking wat lang gevangenis=

straf op hom kan hê wat hervorming betref,

en veral ook die openbare belang, meen ek

dat dit ek pligshalwe my diskresie so moet

uitoefen dat hy die doodstraf opgelê word."

Die beweerde mistasting gegrond op die ver=
hoorregter se evaluering van die appellant se vorige ver=

oordelings het mej Fouche in haar betoogpunte soos volg

geformuleer:-

"Dit word aan die hand gedoen dat hierdie

vorige veroordelings oorbeklemtoon is

aangesien appellant slegs een vorige ver=

oordeling vir verkragting het."

Vir soverre hierdie betoog inhou dat by oorweging van 'n

gepaste

9.
gepaste vonnis in 'n verkragtingsaak slegs vorige veroor=
delings weens verkragting, of vorige veroordelings wat 'n

neiging tot die pleging van geslagsmisdade op vroue toon,

in aanmerking mag kom, is dit onses insiens verkeerd en
regtens ongegrond. Uiteraard sal die tersaaklikheid en
belangrikheid van vorige veroordelings afhang van daardie
elemente wat hul met die misdaad waaroor dit gaan in
gemeen het. So sou dit vir 'n hof wat by n skuldigbevinding
aan roof 'n gepaste vonnis moet oorweeg potsierlik wees om
vorige veroordelings aan sowel aanranding met die opset om
ernstige te beseer as diefstal buite rekening te laat. Om
dieselfde rede, wanneer dit by verkragting kom, tree by
vonnisoorweging onmiddellik na vore sodanige vorige
veroordelings wat deur geweldpleging en 'n miskenning van

lyf en lewe gekenmerk word (bv aanranding of moord); en
te meer waar dusdanige misdade op 'n neiging tot seksafwyking
dui (bv aanranding met die opset om verkragting of sodomie
te pleeg.) In hierdie verband dien die volgende opgemerk

10.

te word. Vanselfsprekend is daar tussen verkragting enersyds en aanranding met die opsec om sodomie te pleeg andersyds dié wesensverskil dat by eersgenoemde die slagoffer 'n vrou is en by laasgenoemde 'n man. Die twee misdrywe het daarenteen ook iets in gemeen: die bevredi= ging deur geweldpleging van die aanvailer se seksdrange.

Met betrekking tot die appellant se enkele veroordeling weens sodomie per se kan geredelik aanvaar word dat dié geslagsdaad met toestemming van die ander party daarby betrokke, plaasgevind her en dat die element van geweld derhalwe ontbreek. Dat die verhoorregter egter hierdie besondere vorige veroordeling in 'n behoorlik perspektief betrag het, blyk uit sy volgende opmerkings in die uitspraak voor vonnis:-

"Toe in 1984, terwyl jy in die tronk is, pleeg jy sodomie. Dit is 'n geslagsmisdaad. Maar hier neem ek in aanmerking dat daardie sodomie kon mer toestemming gewees het, want ek sien jy her 'n opgeskorte vonnis gekry. In die gevangenis gebeur dit soms dat iemand anders toelaat om sodomie met hom te pleeg."

Die

11.

Die vonnisse opgelê ten opsigte van die appellant se vorige veroordelings wat met die misdaad van verkragting glad nie in verband staan nie (nl vier veroordelings weens huisbraak en diefstal en een veroordeling weens gewone diefstal) sou gewoonweg ter sprake kom slegs in 'n
beperkte opsig en bloot met die oog daarop om vas te stel

of,en indien wel, in welke mate die strafvorms wat by daardie

vonnisse aangewend is vir die appellant in sy loopbaan van
misdadigheid as effektiewe afskrikmiddel gedien her.
Dergelike misdrywe, afhangende van hul aard en omvang, kan
miskien verder ook aanduiding bevat dat die appellant 'n
onstuitbare drang tot bandeloosheid het wat sy kanse op
hervorming verskraal. Die feit dat die verhoorregter in
die loop van sy uitspraak i v m vonnis laasgenoemde
misdrywe in die verbygaan aangesrip het sonder om enige
verdere kommentaar daarop te lewer, dui egter op die ge=
volgtrekking dat hul by die oorweging of die doodvonnis 'n
gepaste vonnis is geen noemenswaardige rol gespeel het nie.

Die

12.

Die volledige lys van die appellant se vorige veroordelings word in die uitspraak van NICHOLAS, Wnd AR bygehaal. Op sigself spreek die appellant se strafrekord boekdele, maar met die oog op die argument dat die verhoor= regter se beoordeling daarvan onewewigtig was, en dat hy misgetas het, is dit nietemin dienstig om enkele fasette uit die appellant se loopbaan van miscaad uit te lig. Wat veral aandag verdien is die volgende:-

(a) Op veertienjarige leeftyd, en ooreen= komstig gesonde beginsels wat by die bestraffing van jeugdiges toegepas word, is die appellant 'n reeks vonnisse opgelê wat hom uit die gevangenis gehou het. Deur hierdie vonnisse is die appellant nie afgeskrik nie en in 1977 is die appellant op sewentienjarige leeftyd deur verwysing na 'n verbeteringskool vir die eerste keer daadwerklik opgesluit.

(b)

13.

(b)	Na sy voorwaardelike ontslag uit gemelde inrigting het die appellant binne die bestek van 'n paar maande drie verdere misdade (insluitende verkragting) gepleeg.
(c)	By die verkragting in (b) hierbo vermeld, was die slagoffer 'n jong vrou van twintig jaar. Om haar te verkrag het die appel= lant 'n mes en 'n sambok aangewend. In ag genome sy jeugdige leeftyd in Februarie 1980, toe hy weens hierdie verkragting gestraf is, dui die vonnis van vyf jaar gevangenisstraf daarop dat dit 'n ernstige geval van verkragting was. Hierdie stewige vonnis het die appellant ook nie afgeskrik nie.
(d)	In Junie 1983 is die appellant andermaal 'n vonnis van vyf jaar gevangenisstraf opgelê en by hierdie geleentheid het die hof hom

van

14.

van die vonnis van verklaring tot ge= woontemisdadiger gewaarsku. Ongeveer drie jaar later, op 15 September 1986, is die appellant onvoorwaardelik vrygelaat, maar vyftien dae daarna, op 30 September 1986, verkrag hy die oorledene. Die onontkombare gevolgtrekking is dat die gevangesetting wat hy weens sy vorige misdade (verkragting inkluis) verduur het, geen sigbare afskrikkende of hervormende uitwerking op die appellant gehad het nie. (e) Sou enige bevestiging vir bostaande gevolg= trekking gesoek word, vind mens dit in die feit dat terwyl die appellant in die ge= vangenis sy verhoor in die onderhawige saak (waarin hy skuld aan verkragting beken het) afgewag het, hy skuldig bevind is aan aanranding met die doel om sodomie te pleeg. In die verbygaan kan hier opgemerk word dat

die

15.

die gemeenskap wat op beskerming teen die misdadigheid van 'n boosdoener geregtig is sowel die tronkbevolking as ordeliewende mense daarbuite insluit.

By oorweging van 'n gepaste straf vir 'n verkrag= ter wat by 'n vorige geleentheid of by vorige geleenthede reeds aan verkragting skuldig bevind is, is een van die vrae wat ontstaan of sy hervormingsmoontlikhede so skraal is dat, in die geval van 'n ander vonnis as die doodvonnis, die veroordeelde ten tyde van sy uiteindelike vrylating uit die gevangenis vir die gemeenskap 'n gevaar sal daarstel. In verband met die appellant se hervormingsmoontlikhede het die verhoorregter die volgende gesê:-

"Van die beskuldigde se moontlike rehabili= tasie met lang gevangenisstraf kan daar eintlik geen ernstige sprake wees nie."

In die lig van die appellant se droewige voorgeskiedenis van onafgebroke misdadigheid kan die verhoorregter met

bostaande

16.

bostaande beskouing van die appellant se kanse op hervorming nie in die ongelyk gestel word nie.

Uit hoofde van die voorgaande kan die betoog dat die verhoorregter die appellant se vorige veroordelings oorbeklemtoon het nie opgaan nie. In hierdie verband is nie aangetoon dat die verhoorregter in enige opsig misgetas

het nie.

Ek oorweeg vervolgens die tweede beweerde
mistasting waarop gesteun word, nl dat die verhoorhof aan

die rol wat drank by die pleging van die misdaad gespeel

het onvoldoende aandag geskenk het. In hierdie verband
moet op die trefwydte van die advokaat se betoog gelet word.

Daar word nie aangevoer dat die verhoorhof die kwessie van

die uitwerking van drank op die appellant uit die oog

verloor het nie. Wat aangevoer word is dat die verhoor=

hof hierdie faktor gering geskat het. In die voorslotpara=

graaf van sy uitspraak by vonnisoplegging het VAN RHYN, RP

gesê:-

"Ek

17.

"Ek het besondere aandag gegee aan mej Fouche se goeie betoog ten aansien van die oplegging van straf en wat die beginsels is wat toegepas word by die oplegging van die doodsvonnis in gevalle waar 'n Regter sy diskresie moet uitoefen. In besonder het sy ook my aandag daarop gevestig dat ons moet onthou dat die beskuldigde gedrink was. Hy kan egter volgens sy getuienis alles onthou wat hy gedoen het."

Die verhoorregter se woorde hierbo aangehaal, hou verband met die onderstaande submissie wat mej Fouche in die loop van haar betoog i v m vonnis aan die verhoorregter gerig het:-

"....hulle (Molouly en die appellant) was
gedrink en toe hulle sien die ander man doen
dit, toe doen hulle dit ook maar. Nou dit
is geen verskoning nie, dit is hoegenaamd
geen verskoning nie, maar is dit nie miskien
presies wat daardie aand gebeur het nie, dit
was 'n gedrink, ek is nou net by beskuldigde 2,
hy was gedrink, hy sien nou wat doen die ander
man en op die ingewing van die oomblik omdat
sy lyf vol drank is, besluit hy maar nou vat
hy ook sy kans "

Die strekking van mej Fouche se submissie aan die verhoor= regter, as ons dit reg begryp, was dat die drank wat die

appellant
18.

appellant vroeër op die betrokke dag gedrink het sy inhi= bisies en sy selfbeheer verminder het en sy oordeelsvermoë verstomp het. In hierdie samehang slaan VAN RHYN, RP se opmerking m b t die appellant se herinneringsvermoë klaar= blyklik op die tersaaklike vraag: in hoeverre het die drank die appellant se geestesgesteldheid inderdaad aangetas?

In die getuienis en verklarings van Molouly en die appellant praat hulle van 'n aansienlike hoeveelheid wyn wat hulle, saam met ander persone, op die betrokke dag gedrink het. Oor presies hoeveel die appellant self gedrink het, oor watter tydperk hy aldus gedrink het, en wanneer hy vir die heel laaste keer voor die verkragting gedrink het is die getuienis van die appellant egter vaag en onduidelik. Volgens die getuienis van die oorledene se metgesellin, Patricia Seekoei, is die verkragting eers omstreeks 9 nm die aand gepleeg. Op die appellant se eie relaas het dit in alle geval na 8 nm plaasgevind. In hierdie omstandighede moet die vraag ln welke mate die

appellant

19.

appellant ten tyde van die verkragting nog deur drank aangetas was aan die hand van sy optrede, asook sy herinne= ring daarvan, gemeet en getoets word. By nalees van die appellant se getuienis is dit opvallend hoe duidelik en samehangend sy kroniek is van alles wat onmiddellik voor, gedurende en na die verkragting plaasgevind het. Die appellant kon bv die volgende in herinnering roep: (a) die wyse waarop die oorledene oorrompel, weggesleep en op die grond neergegooi is; (b) die presiese volgorde van die drie verkragtings; (c) dat terwyl hy self die oorledene verkrag het sy hom op sy naam genoem het; (d) dat voor hy die toneel van die verkragting verlaat het hy besef het dat die oorledene reeds dood is; (e) dat hy daarna gaan kuier het by die huis van Israel Jantjies alwaar die appellant en Molouly dit nie nodig geag het om Jantjies omtrent die voorafgaande gebeure in te lig nie; (f) dat hy en Molouly daarna na die Ou Lokasie gegaan het en aldaar uitmekaar gegaan het; (g) dat hy daarna huis-toe gegaan

het

20.

het waar hy uitgetrek het en sy vuil klere weggebêre het voordat hy gaan slaap het.

In sy hoofgetuienis het die appellant gesê:-

"Ek het 'n goeie klompie drank gedrink, maar ek was nie so dat ek nie weet wat gaan aan nie."

Gedurende kruisondervraging is dit aan die appellant gestel
of hy nie bekommerd geraak het dat die oorledene hom kon
aangee nie. Hierop was sy reaksie:-

"Nee, ek was nie eintlik bekommerd daaroor, hoekom ek was gedrink gewees, daarom was ek nie bekommerd nie, ek was bekommerd die anderdagmôre gewees."

Wat betref die rol wat drank by die pleging van die misdaad gespeel het, bestaan daar na ons oordeel geen ruimte vir die betoog dat daar aan die kant van die verhoorregter enige wanvoorligting of mistasting was nie.

Al die oorwegings en Eaktore wat by vonnis= oorweging ter sprake kom, is sorgvuldig deur die verhoor= regter oorweeg. Daar kan na ons mening ook nie aangevoer

word

21.

word dat daar enige treffende ongelykheid bestaan tussen die appellant se doodvonnis en die vonnis van tien jaar gevangenisstraf wat Molouly opgelê is nie. In weerwil van sy slegte strafrekord was Molouly ten tyde van die verkragting 'n jongeling van 21 jaar wat geen vorige ver= oordeling weens verkragting op sy kerfstok gehad het nie. Die appellant was 'n volwasse manspersoon wat reeds ver = kragting gepleeg het.

VAN RHYN, RP was daaraan gedagtig dat die doodstraf slegs in 'n baie ernstige geval van verkragting opgelê behoort te word. Na sy oordeel was die onderhawige wel so 'n geval. Met deeglike inagneming van al die omstandighede van die geval is ons nie daarvan oortuig nie dat die belese verhoorregter nie redelikerwyse die vonnis van doodstraf kon opgelê het nie.

Die appèl word afgewys.

G G HOEXTER, AR M E KUMLEBEN, AR

---